شیما هاشمی؛ در دنیای مدرن همهچیز تغییر کرده؛ حتی بازیهای دوران کودکی. شاید شما هم به خاطر داشته باشید که زمانی کودکان در کوچه و خیابان بازی میکردند؛ با اسباببازیهای سادهای که بازی گروهی و خلاقیت را به آنها آموزش میداد، سرگرم میشدند؛ نقشهایی بازی میکردند که در دنیای واقعی معنا داشت؛ یکی معلم بود، یکی مادر، یکی دکتر و وابستگیهایشان به دوستانی از جنس خودشان بود... . کلیکهای پرخطر! سالهاست که از این دوران میگذرد، شخصیتهای محبوب کارتونی آنزمان که ویژگیهای بارز شخصیتشان، بر پایه محبت و یاری رساندن بود، مانند یونیکو، دامبو، چوبین، سرندیپیتی و کُنا و... جای خود را به شخصیتهای آهنی و تنومند دادند که هدفشان تنها پیروزیست و مبارزه. شخصیتهایی مانند بنتن، کاپیتان آمریکا، پهلوان تکچشم، پنجه تاریک و هزاران کاراکتر کارتونی دیگر مشابه همینها. علاوهبر قهرمانهای کارتونی، جنس بازیها نیز تغییر کردهاست. بازیهای دستهجمعی جای خود را به بازیهای کامپیوتری دادهاند و در حالحاضر محبوبیت زیادی در کودکان پیدا کردهاند. عوامل متعددی را میتوان در بروز این مسئله مؤثر دانست. بهطور مثال، احساس بیاعتمادی به امنیت شهر و عدم شناخت از همسایهها باعث میشود خانوادهها تمایل نداشته باشند تا به فرزندشان اجازه دهند در کوچه و خیابان بازی کند. علاوهبر آن چون معمولا اکثر والدین، هر دو شاغل هستند، در بعضی موارد فرصت زیادی را به وقت گذراندن با فرزندشان و مراقبت از او اختصاص نمیدهند، حتی گاهی فرصت بازیکردن با او را ندارند. افزونبر آن پدیده تکفرزندی نیز جای خالی یک همبازی همیشگی را بیش از بیش نشان میدهد. این درحالیست که دنیای تکنولوژی چنان تنوع و جذابیتهایی را در خود دارد که توانسته جای خود را بهخوبی باز کند و در صف اولویت انتخابهای کودکان بدرخشد. از تنوع بیشمار بازیهای دیجیتالی که بگذریم، این بازیها هر روز، بهروز رسانی میشوند و افزوده شدن قابلیتهای جدید دلیل موجهی برای اختصاصدادن وقت بیشتر به آن است. با وجود هشدارهای فراوان روانشناسان و جامعهشناسان مبنیبر اینکه کودکان زیر سه سال نباید با بازیهای اینچنینی آشنا شوند، اما پیوسته شاهدیم که کودکانی که هنوز تنها توانایی تلفظ چند کلمه محدود را دارند، یک تبلت یا تلفن همراه در دست دارند. متخصصین بر این عقیدهاند که این اتفاق در نهایت منجر به نابودی خلاقیت در کودکان میشود و علاوهبر آن انزواطلبی، اختلال در روابطهای اجتماعی در کنار دیگر معضلات پزشکی، ازجمله بینایی و مشکلات برای ستون فقرات را نیز به همراه خواهد داشت. کودکان در این سن باید با اسباببازیهای قابل لمس و واقعی مثل لگو و خانهسازی و... سرگرم شوند. برخی از متخصصین نیز حتی معتقدند بازیهای انتزاعی با چنین موضوعات و گرافیک برای کودکان پنج سال هم مناسب نیست، حتی بازیهایی که در دسته آموزشی قرار میگیرند؛ چراکه کودکان در این سنین همهچیز را بر مبنای بازی و فعالیت دوست دارند و آنچه که جنبه آموزشی داشته باشد، برای آنها کاربردی ندارد. بازیهای کامپیوتری به دلیل اینکه کودک را در یک محل ثابت مینشاند بروز هیجان و تخلیه انرژی که باید برای او اتفاق بیافتد را سلب کرده و این شروعی برای ظهور مشکلات روحی و روانی است که پیوسته در مورد آنها هشدار داده شده و خانوادهها را منع کردهاند. روانشناسان معتقدند در زمانی هم که استفاده از بازیهای کامپیوتری برای کودکان منعی ندارد باید با مدیریت زمان و محتوا همراه باشد. اغلب متخصصان رشد کودک پیشنهاد میکنند که مجموع زمان استفاده از صفحات نمایشگر، که شامل صفحه تلویزیون، جستوجو در اینترنت و بازیها میشود، باید بین یک ساعت تا حداکثر دو ساعت در روز تعیین شود. در غیر اینصورت قطعاً عادت به این عمل در کودک شکل میگیرد و بیشک خارج کردن آن از این رفتار کار بسیار مشکلی خواهد بود. در اینخصوص دکتر هادی شاکر، مشاور کودک و خانواده معتقد است: «والدین باید بدانند فرزندشان چند ساعت بازی کامپیوتری انجام میدهد و در بقیه زمان آزادش چه کارهایی میکند. اگر کودک 45 دقیقه در روز، بازی کامپیوتری کند و بعد یک برنامه تلویزیونی ببیند و مدتی را هم مشغول فعالیت فیزیکی و جستوخیز شود، عملاً جای نگرانی نیست. ولی اگر ساعتها جلوی کامپیوتر باشد و به دسته بازی بچسبد، یعنی بیش از حد مشغول بازی کامپیوتری است». این مشاور کودک با ارائه چند پیشنهاد برای به کنترل درآوردن مدت بازی کامپیوتری ادامه داد: «قبل از ارائه بازی کامپیوتری یک محدودیت زمانی مشخص را به کودک اطلاع دهید. برای کودکان در این محدوده سنی میتوانید از ساعتهای زماندار که معمولاً در آشپزخانهها به کار میرود، استفاده کنید. مثلا به او بگویید تا این ساعت زنگ بزند میتوانی بازی کنی و عدد آن را برای مثال روی 30 دقیقه قرار دهید. وقت بازی که به سر آمد اگر کودک به قانون اهمیت داد او را تشویق کنید و برای تمام کردن بهموقع بازی پاداش دهید». وی افزود: «اگر کودک زمان را ندیده گرفت یا برای زمان بیشتری وارد چانهزنی شد، به آرامی قوانین بازی را به او توضیح دهید. اگر مخالفت ادامه داشت میتوانید بازی با کامپیوتر را بهعنوان نتیجه قانونشکنی، برای مدت محدودی متوقف کنید، مثلاً زمان بازی فردا را بگیرید». دکتر شاکر همچنین نسبت به اعتراص کودک که «الان من وسط بازیام. اینجا جای خیلی حساس بازی است و...» گفت: «اغلب بازیهای کامپیوتری، قابلیت ذخیرهسازی بازی را دارند. بنابراین، بدون خراب شدن بازی، کودک قادر است وسط بازی هم، همهچیز را دست نخورده برای نوبت بعدی ذخیره کند. شاید لازم باشد که این ذخیرهسازی را به او یاد بدهید.» بیشک برای نتیجهبخش بودن والدین باید یک جایگزین برای آن در نظر بگیرند که دکتر شاکر در این مورد معتقد است: «سرگرمیهای دیگر مانند کمک در آشپزی به مادر یا کتاب خواندن با والدین، نقاشی کشیدن و... منجر به انحراف توجه او از بازی میشود و راحتتر دست از کامپیوتر میکشد. به او بگویید قبل از بازی کامپیوتری باید همه کارهایش مثل جمع کردن اتاق و اسباببازیهایش را انجام داده باشد. یا مثلاً قبل از برنامه تلویزیون مورد علاقه باید این کارها انجام شده باشد». همچنین این مشاور کودک به دلیل اهمیت نظارت والدین بر روند بازی کودکان افزود: «از قرار دادن کامپیوتر در اتاق کودک و هر جایی که او بتواند دور از چشم شما به بازی مشغول شود، خودداری کنید. بهطور کلی بهتر است که کامپیوتر در محلی که جنبه عمومیتر دارد مثل اتاق نشمین قرار داده شود و جلوی آن نیز امکان نشستن برای دو تا سه نفر فراهم آید تا هم کاربرد این وسیله زیر نظر باشد و هم بهعنوان یک وسیله، به اجتماعی شدن کودک کمک کند». با تمام این تفاسیر نمیتوان بهطور کلی استفاده از بازیهای دیجیتالی را نفی کرد، چراکه جنبههای مثبت غیرقابل انکاری بهخصوص در بازیهایی که یک برنامه کمک آموزشی را در خود گنجاندهاند، نیز به همراه دارد. اما آنچه مهم است فرهنگسازی استفاده از آن و همراهی درست و همراستا با پیشرفت تکنولوژیست. هر دستاورد در ترازوی مضرات و منافع، قطعاً سمت مفید آن سنگینتر خواهد بود، اما تمام آن به چگونگی مصرف و برخورد با آن مربوط است، چنانکه در صورت عدم استفاده مناسب میتوان شاهد پیامدهای منفی بیشماری نهتنها برای خود فرد، بلکه در سطح اجتماع بود. والدین باید بدانند که کامپیوتر و تبلتها جای خالی هیچچیز ازجمله روابط اجتماعی دوستانه و والدین را پر نمیکنند و تنها کودک از نیازهای امروز خود غافل میشود، آنهم در یک حلقه معیوب انتزاعی و پر از شخصیتهای آهنی و جنگجو./ سایه
نظرات