خداوند در قرآن می‌فرماید:
«وَالْفَجْرِ، وَلَيَالٍ عَشْرٍ، وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ»
این آیات نشان‌دهنده جایگاه عظیم دهه اول ذی‌الحجه هستند؛ چنان‌که خداوند به آن‌ها سوگند یاد کرده است.
علمای دین بر این باورند که ده روز نخست ذی‌الحجه از برترین ایام سال‌اند؛ حتی از جهاد در راه خدا نیز برتر. بزرگ‌ترین روز نزد خداوند نیز روز قربانی (دهم ذی‌الحجه، روز عید قربان) است.
چرا این ده روز تا این اندازه ارزشمندند؟
خداوند همان‌گونه که میان پیامبران، ماه‌ها و مکان‌ها تفاوت قائل شده، برخی ایام را نیز بر دیگر روزها برتری داده است. قسم خوردن به این روزها خود نشان از اهمیت و شرافت آن‌ها دارد. علمای اسلامی، «شب‌های ده‌گانه» در آیه را مربوط به دهه اول ذی‌الحجه دانسته‌اند؛ «شفع» را روز دهم (عید قربان) و «وتر» را روز نهم (روز عرفه) تفسیر کرده‌اند.
این ایام فرصتی سالانه برای غرق شدن در عبادت، ذکر و عمل صالح‌اند. مسلمان می‌تواند در این ده روز، گفتار و کردار خود را به رنگ بندگی درآورد.
نظر علما درباره فضیلت این ده روز
دکتر عبدالغنی الغریب طه، رئیس بخش فلسفه دانشگاه الأزهر، درباره عظمت این دهه چنین می‌گوید:
۱. خداوند به این روزها سوگند خورده و به امور بزرگ قسم می‌خورد.
۲. روز نهم، روز عرفه، روزی است که گناهان بخشیده و بندگان از آتش دوزخ نجات می‌یابند.
۳. روز دهم، روز قربانی، بنا به فرموده پیامبر، بزرگ‌ترین روز نزد خداوند است.
۴. در این دهه، فریضه بزرگ حج ادا می‌شود و عبادات دیگری چون نماز، روزه و صدقه نیز در بالاترین سطح انجام می‌پذیرد.
در حدیثی از عبدالله بن عباس آمده است که پیامبر فرمود: «هیچ روزی در سال وجود ندارد که عمل نیک در آن نزد خدا محبوب‌تر باشد از این ده روز». صحابه پرسیدند: حتی جهاد در راه خدا؟ پیامبر فرمود: «حتی جهاد، مگر برای کسی که با جان و مال خود به جهاد برود و بازنگردد».
وظایف مسلمانان در این ایام
۱. توبه‌ی راستین: باید با دلی پاک و نیتی صادق وارد این ده روز شد؛ چرا که توبه کلید رستگاری دنیا و آخرت است.
۲. اراده جدی برای بهره‌مندی: با تصمیمی قوی می‌توان بیشترین بهره را از این ایام برد؛ زیرا خداوند تلاش‌گران را یاری می‌دهد.
۳. پرهیز از گناه: عبادت انسان را به خدا نزدیک می‌کند، اما گناه ممکن است انسان را از رحمت الهی دور سازد؛ حتی یک گناه می‌تواند انسان را از فیض این ایام محروم کند.
علت برتری این دهه
حافظ ابن حجر در تبیین این برتری می‌نویسد:
«فضیلت دهه ذی‌الحجه از این‌جاست که همه عبادات بزرگ – نماز، روزه، صدقه و حج – در آن جمع‌اند. این ویژگی در هیچ ایام دیگری یافت نمی‌شود.»
برخی خطاهای رایج در این دهه
بی‌توجهی به این روزهای بزرگ: بسیاری از مسلمانان بدون توجه به فضیلت این دهه از کنار آن عبور می‌کنند.
فراموشی اذکار: تکبیر، تهلیل، تحمید و تسبیح از اذکاری هستند که در این روزها بسیار توصیه شده‌اند. خداوند می‌فرماید: «و یذکروا اسم الله فی أیام معلومات» (حج/۲۸). ابن عمر و ابو هریره در این ایام به بازار می‌رفتند و با صدای بلند تکبیر می‌گفتند تا مردم نیز همراهی کنند، البته نه به صورت دسته‌جمعی.
روزه نگرفتن در روز عرفه: با وجود اینکه پیامبر فرمود: «روزه روز عرفه، کفاره گناهان سال گذشته و آینده است»، برخی از این فرصت بی‌نظیر غفلت می‌کنند.
کم‌دعایی در روز عرفه: پیامبر فرمود: «بهترین دعا، دعای روز عرفه است»، با این حال بسیاری این روز را بی‌دعا می‌گذرانند.
سلف صالح در این دهه چگونه بودند؟
سلف صالح این ایام را بسیار جدی می‌گرفتند. سعید بن جبیر – از شاگردان ابن‌عباس – وقتی دهه ذی‌الحجه می‌رسید، عبادت را چنان شدت می‌بخشید که گویی توان تحمل آن را نداشت. حتی توصیه می‌کرد چراغ‌ها خاموش نشوند؛ اشاره به شب‌زنده‌داری پیوسته.
ما کجا و این خیر بزرگ کجا؟
پیامبر فرمود:
«در همه عمر، کار نیک انجام دهید و خود را در معرض نفحات الهی قرار دهید؛ زیرا خداوند نسیم‌هایی از رحمتش می‌فرستد و به هر که بخواهد می‌رساند. از خدا بخواهید که عیب‌هایتان را بپوشاند و ترس‌هایتان را آرام کند.»
در این روزها، خدا منتظر بازگشت توست
دکتر الغریب خطاب به مسلمانان می‌گوید:
«کجایی از توبه‌ای صادقانه در این ده روز؟ این روزها، روزهایی‌اند که خداوند روی به بندگانش می‌آورد و توبه آنان را می‌پذیرد. آیا تو هم از جمله توبه‌کنندگان، دوستان و محبوبان الهی هستی؟
(ای کسانی که ایمان آورده‌اید، به سوی خدا توبه‌ای خالص کنید).
آیا در این روزها با پروردگارت آشتی می‌کنی؟»
کجایی از روزه گرفتن در این ده روز؟
روزه گرفتن از محبوب‌ترین اعمال در این ایام است. پیامبر (ص) فرمود:
«هیچ بنده‌ای نیست که در این روزها روزه بگیرد، مگر آنکه خداوند آن روز، چهره‌اش را هفتاد سال از آتش دور می‌سازد».
ابن حجر در کتاب «فتح الباری» به این فضیلت اشاره کرده و در صحیح ترمذی از ابوهریره روایت است:
«هیچ روزی نزد خدا محبوب‌تر برای عبادت از این ده روز نیست؛ روزه هر روز از آن برابر است با روزه یک سال، و شب‌زنده‌داری در آن مانند شب قدر است.»
کجایی از شب‌زنده‌داری در این ده روز؟
نیکوکاران همواره ارزش شب را می‌دانستند. شب‌های دهه ذی‌الحجه، بهترین زمان برای خلوت با خداست. پروردگارت مشتاقانه منتظر توست؛ پس کجایی؟
آیا در این ده روز به تلاوت قرآن می‌پردازی؟
قرآن کتابی است که نسلی را تربیت کرد با اخلاقی که تاریخ چون آن را ندیده است. این ایام فرصت مغتنمی است برای تغذیه‌ی روح از این سفره نورانی.
آیا در این ده روز صدقه می‌دهی؟
در این دهه، صدقه دادن از بهترین اعمال است؛ رفع نیاز نیازمندان، اطعام گرسنگان، پوشاندن برهنگان. برادر مسلمان! از این ایام برای ترمیم رابطه‌ات با خدا و مردم بهره ببر. وصل واقعی، پیوند دوباره با کسانی است که از تو بریده‌اند یا تو از آن‌ها دور شده‌ای.
افزایش دعا و نیایش
دکتر مختار مرزوق، رئیس پیشین دانشکده اصول دین الأزهر اسیوط، می‌گوید:
این ده روز، روزهایی هستند که خداوند در قرآن به آن‌ها سوگند یاد کرده است و علما متفق‌القول‌اند که منظور، دهه اول ذی‌الحجه است.
روایات بسیاری از پیامبر (ص) درباره فضیلت این ایام نقل شده؛ از جمله:
«هیچ روزی نزد خدا بزرگ‌تر و محبوب‌تر از این ده روز نیست؛ پس در این ایام بسیار تکبیر، تهلیل و تحمید بگویید.» (رواه أحمد، بسند صحیح)
در این ایام مستحب است:
۱. ذکر فراوان خدا: مخصوصاً تسبیح، تحمید و تهلیل
۲. نمازهای مستحب پس از انجام فرائض
3. دعای زیاد: اگرچه دعا همیشه محبوب است، اما در این ایام بیشتر مورد اجابت واقع می‌شود
4. صدقه دادن، به‌ویژه در شرایط سخت اقتصادی
5. روزه گرفتن، به‌ویژه روز عرفه؛ که کفاره‌ی گناهان دو سال است
نظرات