ماه خیرات و برکات به سرآمد و روز شادمانی و پاداش گذشت؛ این سنت خداوند در آفرینش است و هر چیزی آغاز و پایانی دارد.
رمضان به ما آموخت که وقت از جنس طلاست و گذر سریع آن نشان از گذر عمر است که عمر جز همین روزهای محدود نیست. حسن بصری می‌گوید: ای فرزند آدم تو چیزی جز همین روزها نیستی و هر گاه روزی سپری شود بخشی از تو رفته است.
همچنین می‌گوید: "هر روز که آغاز می‌شود، ندایی می‌آید که ای فرزند آدم من روز تازه‌ای هستیم و بر کار تو گواهم؛ مرا به غنیمت شمار که هر گاه رفتم تا روز قیامت باز نمی‌گردم". با گذشت رمضان اعمالت می‌رود اعمالی مانند روزه و شبزندهداری و زکات و صدقه و ختم قرآن و دعا و ذکر و... انواع نیکی که انجام داده‌ای همه می‌رود اما آیا قبول شده است یا خیر؟ خداوند متعال می‌فرماید:
إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ (المائدة، 27). خداوند تنها از پارسایان می‌پذیرد.
سلف صالح برای کامل و درست انجام دادن کارها و سپس برای قبولی آنها تلاش می‌کردند و از رد شدن آنها بسیار نگران بودند. همانان بودند که خدای متعال درباره‌شان می‌فرماید:
وَٱلَّذِينَ يُؤْتُونَ مَآ ءَاتَواْ وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ؛
و کسانی که آنچه باید [انجام] بدهند، [انجام] می‌دهند و دل‌هایشان هراسان است
کسانی که عمل می‌کنند و نگران هستند مبادا پذیرفته نشود. صدقه می‌دهند و نگرانند که مبادا رد شود. روزه می‌گیرند و نگرانند مبادا اجر و پاداشش نوشته نشود. برخی از سلف گفته‌اند: دل‌نگرانی آنان از قبولی عمل بیشتر از انجام آن بود. فضاله بن عبید می‌گوید: اگر بدانم خداوند به سنگینی یک مثقال از من پذیرفته است برایم محبوب‌تر از دنیا و ما فیها است. زیرا خدای متعال فرموده است: خداوند تنها از پارسایان می‌پذیرد.
از نشانه‌های تقوا دوری از فسق در ماه رمضان و تلاش برای عبادت و ادامه‌ی آن بعد از رمضان است؛ زیرا خداوند صفات مؤمنان را به وقت و زمان محدود نکرده است؛ می‌فرماید:
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ (المؤمنون، 1 – 5).
به راستی که مؤمنان رستگار شوند همان کسانی که در نمازشان فروتنند و کسانی که از [کار و سخن] بیهوده رویگردانند و کسانی که زکات می‌پردازند و کسانی که پاکدامنی می‌ورزند
خشوع در نماز و دوری از لغو و پرداخت زکات و حفظ آبرو در رمضان و غیر رمضان ضروری است؛ زیرا خداوند در همه حال پرستش می‌شود. هر کس رمضان را می‌پرستید، بداند که رمضان گذشت و هر کس که خدا را می‌پرستد بداند که خداوند زنده جاوید است. ما مأموریم تا لحظه مرگ عمل کنیم چون خداوند به ما دستور داده است:
وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِين (الحجر، 99).
و پروردگارت را بپرست تا تو را مرگ فرارسدیقین در این آیه به معنی مرگ است.
زیرک آن است که از خود حساب بکشد و برای پس از مرگ عمل کند. در همه فرصت‌ها خود را در معرض نسیم رحمت الهی قرار دهد و برای توشه آخرت به ویژه در رمضان از آن استفاده کند. ماه مبارکی که برکت آن تمام جاها و تمام زمان‌ها و همه مردم را در بر گرفته است. این ماه از سایر ماه‌ها متمایز است نه فقط به خاطر برخورداری از نسیم روح‌بخش ایمان و شعائر دینی بلکه به خاطر برکت اجتماعی با عادات و آداب و رسوم اجتماعی؛ مهر و محبت گشترش می‌یابد و روابط خانوادگی و اجتماعی بین افراد جامعه تقویت می‌شود. همچنین برکت اقتصادی به خاطر حرکت بسیاری از مشاغل و چرخه تولید در جامعه گسترش می‌یابد.
رمضان یک دوره‌ی تربیتی و ایستگاه معنوی برای توشه اندوختن برای سایر ایام سال و تقویت اراده برای باقیمانده عمر است. کسی که در رمضان از عمر خود بهره نگیرد و استفاده نکند و دگرگون نشود چه وقت این کار را خواهد کرد؟
در حقیقت رمضان یک مدرسه برای تغییر است و اعمال و رفتار و عادات و اخلاق مخالف شرع باید تغییر کند که خدای متعال فرموده است:
إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ (الرعد، 11 ).
بی‌گمان خداوند آنچه قومی دارند دگرگون نکند مگر آنکه آنچه در دل‌هایشان دارند.
پیامبر اکرم فرموده است:
“من صام رمضان إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدم من ذنبه” (صحيح البخاري).
هر کس رمضان را با ایمان و امید به پاداش روزه بگیرد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود.
“من قام ليلة القدر إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدم من ذنبه” (صحيح البخاري).
هر کس شب قدر را با ایمان و امید به پاداش احیا کند گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود.
“من قام رمضان إيماناً واحتساباً غفر له ما تقدم من ذنبه” (صحيح مسلم).
هر کس رمضان را با ایمان و امید به پاداش احیا کند گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود.
آمرزش گناهان به خاطر این سه کار بخشیده می‌شود و هر یک از اینها کفاره‌ی گناهان گذشته می‌شود: روزه رمضان، قیام رمضان و احیای شب قدر.
رمضان مدرسه‌ای است که زن و مرد مؤمن در آن مجموعه‌ای از فضایل و نیکی‌ها و مقدمات تقوا و پارسایی را فرا می‌گیرند؛ اگر بتوانند اسرارش را درک کنند و بعد از رمضان هم بر آن استقامت داشته باشند. ابو درداء می‌گوید: از همه عمر خیر و نیکی بجویید و در برابر نسیم‌های رحمت الهی قرار گیرید؛ خداوند نسیم‌های رحمتی دارد که به هر یک از بندگان که بخواهد می‌رساند. از خدا بخواهید عیوب شما را بپوشاند و از ترس و نگرانی ایمن کند.
چگونه از نسیم رمضان در سایر ایام استفاده کنیم؟
1- تجدید توبه و استقامت بر آن
علمای امت اسلامی بر این باورند که توبه بر بندگان مؤمن فرض عین است زیرا خدای متعال می‌فرماید:
وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (النور، 31).
و ای مؤمنان همگی به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار شوید
در سوره‌ی تحریم نیز از مؤمنان خواسته است توبه‌ی پاک و خالصانه کنند:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا عَسَىٰ رَبُّكُمْ أَن يُكَفِّرَ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيُدْخِلَكُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ يَوْمَ لَا يُخْزِي اللَّهُ النَّبِيَّ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ (التحريم، 8).
ای مؤمنان به درگاه خداوند توبه‌ای خالصانه کنید، چه بسا پروردگارتان گناهان‌تان را از شما بزداید و شما را به بوستان‌هایی که جویباران از فرودست آن جاری است، در آورد [در] روزی که خداوند پیامبر و ایمان آوردگان همراه او را فرو نگذارد.
احادیث زیادی در فضیلت توبه و استقامت بر آن آمده است از جمله در صحیح مسلم اعز مزنی ابو مالک از رسول خدا روایت کرده است که فرمود:
“يَا أَيُّهَا النَّاسُ تُوبُوا إلى اللهِ، فإنِّي أَتُوبُ، في اليَومِ إلَيْهِ مِئَةَ، مَرَّةٍ”.
ای مردم به سوی خدا توبه کنید که من روزی صد بار توبه می‌کنم.
توبه مؤمن و بیداری قلبی او مهم‌ترین مسأله‌ای است که باید به آن بپردازد؛ زیرا در راه رسیدن به خدا اولین گام است و این کار تنها با تلاش و کوشش و پاکی نفس و روی آوردن خالصانه به درگاه خدا امکان‌پذیر است.
استاد عبد السلام یاسین در معنی توبه می‌گوید: توبه عمیق تمام معیارهای عقلی و قلبی و اخلاقی و رفتاری را دگرگون می‌کند و توبه‌کار را در مسیر آخرت قرار می‌دهد و باعث می‌شود از هوای نفس و شیطان و خواسته‌های مردم در امان باشد. او را برای خدا خالص می‌گرداند. توبه به این معنی در حقیقت دگرگون کردن حکومت نفس است چنان که شیخ عبد القادر گیلانی می‌گوید: دگرگون کردن حکومت نفس؛ غیر این برای دگرگون کردن حکومت باطل در جهان راهی نیست.
2- دوستان صالح
داشتن دوستان صالح اساس مراقبت از حال مؤمن و روزه و قیام و ذکر و نیایش او در رمضان است؛ به ثبات و پایمردی او کمک می‌کند و این کلید خیر و نیکی است.
استاد عبد السلام یاسین در شرح دوستان صالح می‌گوید: داشتن دوستان صالح تنها برای عمل به نص و فرمانبری خشک و پادگانی نیست؛ بلکه محبت و ثبات و رشد است که در قلب ریشه می‌دواند.
3- انفاق در راه خدا
مردم در رمضان با رویی گشاده به انفاق و بخشش روی می‌آورند؛ به امر پروردگاری گردن می‌نهند که در آیات مختلف به صدقه امر کرده است:
مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُون (البقرة، 245).
کیست که در راه خدا وامی نیکو دهد تا برای او چندین و چند برابرش کند، و خداوند تنگنا و گشایش [در معیشت مردم] پدید می‌آورد، و به سوی او بازگردانده می‌شوید
تا این که به صدقه دادن در رمضان عادت می‌کنند؛ اما می‌طلبد که در سایر ایام هم بخشی از طاعات‌شان باشد:
وَالَّذِينَ فِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ (المعارج، 24/25).
و کسانی که در اموال‌شان حقی معین است برای خواهنده و بی‌بهره.
در بخاری و مسلم به نقل از ابو هریره آمده است که پیامبر اکرم فرمود:
“ما من يوم يصبح العباد فيه، إلا ملكان ينزلان، فيقول أحدهما: اللهم أعط منفقا خلفا، ويقول الآخر: اللهم أعط ممسكا تلفا”.
هر روز که بر بندگان صبح می‌شود، دو فرشته فرود می‌آیند و یکی از آنها می‌گوید: خداوند هر کس که انفاق کند مالش را جایگزین کن و دیگری می‌گوید: خدایا هر کس خودداری کند مالش را تلف کن.
مقصد شرعی تبدیل جامعه از جامعه خودخواه و خودمحور به جامعه فداکاری است که در خیر و نیکی با هم همکاری می‌کنند.
4- شبزندهداری
شبزندهداری در هر همه شب‌ها مطلوب است و سنت مؤکده‌ای است که رسول خدا بر انجام آن تأکید کرده است. از ابو امامه روایت است که رسول خدا فرمود:
“عليكم بقيام الليل فإنه دأب الصالحين قبلكم، ومقربة إلى ربكم، ومكفرة للسيئات، ومنهاة عن الإثم، ومطردة للداء عن الجسد” (الحاكم (1/451، رقم 1156) وقال: صحيح على شرط البخاري).
شبزندهداری کنید که عادت صالحان قبل شما بوده است؛ این کار شما را به خدا نزدیک می‌کند و باعث کفاره گناهان می‌شود. از گناه باز می‌دارد و بیماری از جسم دفع می‌کند.
نمازی که مؤمن بین عشا و صبح می‌خواند همان قیام شب یا شبزندهداری است؛ فضیلت زمان‌ها متفاوت است و بهترین آنها یک سوم پایانی شب است و رسول خدا در حدیث صحیحی می‌فرماید:
“ينزل ربنا تبارك وتعالى إلى السماء الدنيا كل ليلة حين يبقى ثلث الليل الآخر فيقول: من يدعوني فأستجيب له، من يسألني فأعطيه، من يستغفرني فأغفر له، حتى ينفجر الفجر”.
خداوند هر شب در یک سوم پایانی آن به آسمان دنیا فرود می‌آید و می‌فرماید: کیست که دعا کند تا برایش استجابت کنم؟ کیست که از من بخواهد تا به او بدهم؟ کیست که از من آمرزش بخواهد تا او را ببخشایم؟ تا این که سپیده فرج بدمد.
این فضیلت در شب‌های رمضان و غیر رمضان وجود دارد. برای کسی که شب‌های رمضان را بیدار می‌ماند و از برکات شب قدر بهرمند می‌شود -شبی که فرشتگان در آن فرود می‌آیند-، شایسته نیست که یک سوم پایانی شب را بخوابد و بنده موفق کسی است که دایما با خدا در ارتباط است.
5- روزه
از نعمت‌های خدا بر ما این است که طاعات و عبادات اعم از فرائض و مستحبات را پیاپی قرار داده است؛ اگر ماه روزه فرض سپری شد روزه سنت در شش روز شوال می‌آید؛ امام مسلم از ابو ایوب روایت کرده است که رسول خدا فرمود:
“من صام رمضان، ثم أتبعه ستاً من شوال كان كصيام الدهر”.
هر کس رمضان را روزه بگیرد و به دنبال آن شش روز از شوال را هم روزه بگیرد گویی تمام سال را روزه بوده است.
روزه این شش روز دلیلی بر شکرگزاری روزه‌دار است که توفیق روزه در رمضان و خیر و نیکی اضافی به او عطا شده است؛ دلیلی بر علاقەمندی به عبادت و اشتیاق به رفتن در مسیر صالحان است. حافظ ابن رجب می‌گوید: روزه شوال و شعبان مانند نماز سنت و رواتب قبل و بعد از نمازهای فرض است و کاستی روزه فرض را جبران می‌کند. فرایض در روز قیامت با نوافل کامل می‌شوند؛ بیشتر مردم در روزه خود نواقصی دارند بنابراین به اعمالی نیاز دارند که آن را جبران کند.
سه ماه پس از شوال یعنی ذی القعده و ذی الحجه و محرم ماه‌های حرام هستند و مؤمن نباید روزه این ماه‌ها را فراموش کند؛ یکی از ماه‌های حرام رجب است. رسول خدا سه بار به باهلی فرمود: در ماه‌های حرام بخشی را روزه بگیر.
از ابو هریره روایت است که رسول خدا فرمود:
“أفضل الصيام بعد رمضان شهر الله المحرم وأفضل الصلاة بعد الفريضة صلاة الليل” (صحيح مسلم).
بهترین روزه پس ز رمضان، روزه ماه محرم است و بهترین نماز پس از فریضه نماز شب است.
هر هفته دو مناسبت برای روزه دارد؛ دوشنبه و پنج‌شنبه؛ در این دو روز اعمال به خدا عرضه می‌شود. ترمذی از ابو هریره روایت کرده است که رسول خدا فرمود:
“تعرض الأعمال يوم الاثنين والخميس، فأحب أن يعرض عملي وأنا صائم”.
اعمال انسان در روزهای دوشنبه و پنج‌شنبه به خدا عرضه می‌شود و من دوست دارم در این دو روز روزه باشم.
از دیگر روزهایی که شایسته است انسان در آن روزه بگیرد روزهای سیزدهم و چهارهم و پانزدهم هر ماه است؛ در صحیح ابن حبان از ابوذر آمده است: رسول خدا به ما دستور داد روزهای سیزدهم و چهاردهم و پانزدهم هر ماه را روزه باشیم.
از دیگر روزها که روزه در آن سنت است روز عرفه و روز عاشورا است.
اینها برخی از روزهایی است که روزه در آنها تشویق شده است. اگر مؤمن بتواند همه آنها را روزه بگیرد که چه بهتر و اگر نتوانست بر اساس قدرت و توان خود عمل کند.
6- تلاوت قرآن
رمضان سپری می‌شود و قرآن همان قرآن است و اجر و پاداشش ثابت. در روایت ترمذی به سند صحیح از حدیث ابن مسعود آمده است که رسول خدا فرمود:
(من قرأ حرفاً من كتاب الله فله به حسنة، والحسنة بعشر أمثالها، أما إني لا أقول (ألم) حرف، ولكن ألف حرف، ولام حرف، وميم حرف).
هر کس یک حرف از کتاب خدا را بخواند یک حسنه دارد و هر حسنه ده برابر می‌شود. من نمی‌گویم که الم یک حرف است بلکه الف یک حرف، لام یک حرف و میم یک حرف است.
مؤمن باید همواره کتاب خدا را حفظ و تلاوت و مدارسه کند؛ خدای متعال فرموده است:
إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ” (الإسراء، 9).
بی‌گمان این قرآن به آیینی که استوارتر است، راه می‌نمایاند
امام مسلم در حدیث که ابو امامه روایت کرده است آورده است: رسول خدا فرمود:
“اقرءوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعاً لأصحابه”.
قرآن بخوانید که روز قیامت برای خوانندگانش شفاعت خواهد کرد.
7- ذکر و دعا
رمضان فرصتی برای ذکر و دعا است؛ مؤمن تا آنجا ذکر می‌کند که مؤمن شیرینی آن را در دلش احساس کند و در غیر رمضان انجام آن بر او آسان شود؛ خدای متعال در فضیلت ذکر می‌فرماید:
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا (الأحزاب، 21).
به راستی که برای شما و برای کسی که به خداوند و روز بازپسین امید [و ایمان] دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند، در پیامبر خدا سرمشق نیکویی هست
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمً (الأحزاب، 41/43).
او کسی است که خود و فرشتگانش به شما درود می‌فرستند، تا سرانجام شما را از تاریکیها به سوی روشنایی برآورد، و او در حق مؤمنان مهربان است
ابو موسی اشعری از رسول خدا روایت کرده است که فرمود:
“مثل الذي يذكر ربه، والذي لا يذكر ربه كمثل الحي والميت”.
مثال کسی که خدا را ذکر می‌کند و کسی که ذکر نمی‌‌کند مثال زنده و مرده است.
مؤمن اهل ذکر زنده است اگر چه اعضای او از کار افتاده باشد و کسی که از ذکر غفلت می‌کند مرده است اگر چه اعضایش متحرک است. ذکر مجموعه‌ای از عباداتی است که معنویت بنده را بالا می‌برد و او را به خدا نزدیک می‌کند. ذکر دوای قلب است و بنده مؤمن با ذکر قلبش را از غفلت پاک می‌کند و با ایمان زینت می‌دهد تا آنجا که خدا به همه چیز او تبدیل می‌شود و این گونه مراحل ایمان را می‌پیماید.
در قرآن در منزلت دعا می‌خوانیم:
قُلْ مَا يَعْبَأُ بِكُمْ رَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُكُمْ فَقَدْ كَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَكُونُ لِزَامًا (الفرقان، 77).
بگو اگر دعایتان نباشد، پروردگار من به شما اعتنایی ندارد، و به راستی که [حقایق] را دروغ انگاشته‌اید، و زودا که [عذابتان] گریبانگیر شود
وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ (غافر، 40)
و پروردگارت گوید مرا به دعا بخوانید تا برایتان اجابت کنم، بی‌گمان کسانی که از عبادت من استکبار می‌ورزند، زودا که به خواری و زاری وارد دوزخ شوند
در سنن ترمذی از انس بن مالک آمده است که پیامبر خدا فرمود: دعا مخ عبادت است.
منزوی کسی است که در پروردگارش را نمی‌کوبد و نیازش را پیش او نمی‌برد. محروم کسی است که در معرض خشم خدا قرار دارد. در صحیح بخاری از ابو هریره روایت است که رسول خدا فرمود:
“من لم يسأل الله يغضب عليه”.
هر کس از خدا چیزی نخواهد خدا بر او خشم می‌گیرد.
پس از رمضان از این عبادات بزرگ مراقبت کنید؛ استمرار بر عبادت باعث عاقبت به خیری می‌شود چنان که رسول خدا به روایت امام احمد می‌فرماید: هر کس خداوند خیرش را خواسته باشد او را پیش از مرگش به کار می‌گیرد. پرسیدند ای رسول خدا چگونه او را به کار می‌گیرد؟ فرمود: او را بر کار نیکی توفیق می‌دهد و سپس در همان حال جانش را می‌گیرد. اگر از صالحان باشد عبادتش حسنه است و همه احوال و اوقاتش را در بر می‌گیرد و از اجر و پاداش بهرمند می‌کند.
ترمذی از رسول خدا آورده است:
“إنَّ الله يُحِبُّ أَن يَرَى أثَرَ نِعمَتِه على عَبدِه”.
خداوند دوست دارد که اثر نعمتش را بر بنده‌اش ببیند.
بنده‌ای موفق است که اعمال نیکش را بر اساس توانی که دارد برای بعد از رمضان بردوام نگه دارد؛ در صحیح مسلم به روایت از عایشه صدیقه آمده است که رسول خدا فرمود:
“يا أيها الناس عليكم من الأعمال ما تطيقون فإن الله لا يمل حتى تملوا وإن أحب الأعمال إلى الله ما دووم عليه وإن قل. وكان آل محمد صلى الله عليه وسلم إذا عملوا عملا أثبتوه”.
ای مردم اعمال صالح را در حد توان انجام دهید؛ خداوند خسته نمی‌شود مگر شما خسته شوید. بهترین اعمال نزد خدا بادوام‌ترین آنها است هر چند کم باشد. خاندان محمد هر گاه عملی انجام دهند بر آن دوام دارند.
زیرا مؤمن به تنهایی ضعیف است و با برادرش قوی می‌شود. بنابراین بر او لازم به دنبال کسانی بگردد که در راه عبادت با او همکاری می‌کنند و به نزدیکی مرگ و پاداش اعمال برای روز قیامت توجه دارد.
اعمالی که بنده را به خدا نزدیک می‌کند با سپری شدن رمضان قطع نمی‌رود بلکه تا زمانی که بنده در قید حیات است ادامه دارد. رمضان یک مرحله آموزشی برای رویارویی با نفس و ایستادگی در برابر وسوسه‌های شیطان است. ابن قیم می‌گوید: نفس هر چند وسعت بیابد بر قلب سخت می‌گیرد تا این که زندگی را بر انسان سخت و دشوار می‌کند. هر چند بر نفس سخت‌گیری کنی قلب وسعت می‌یابد و فراخ می‌شود.
با تمام این احوال بر مؤمن واجب است همواره به درگاه خدا دعا و نیایش کند و از او کمک بخواهد. از رسول خدا روایت است که این دعا را زیاد تکرار می‌کرد: این گرداننده قلب‌ها قلبم بر دینت استوار دار. وقتی او توضیح خواستند فرمود:
“إنه ليس آدمي إلا وقلبه بين إصبعين من أصابع الله فمن شاء أقام ومن شاء أزاغ” (رواه الترمذي).
قلب آدمی بین انگشتان خداوند رحمان قرار دارد و قلب هر کس را که بخواهد استوار می‌دارد و هر که را بخواهد منحرف می‌کند.
همچنین می‌فرماید:
“يا معاذ! والله إني لأحبك، أوصيك يا معاذ لا تدعن في دبر كل صلاة أن تقول: اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك” (رواه أبو داود).
ای معاذ به خدا سوگند تو را دوست دارم؛ به تو سفارش می‌کنم که بعد از هر نماز این دعا را بخوانی: خداوندا مرا بر ذکر و شکر و عبادت زیبا یاری فرما.
نظرات