اخوت و برادری ایمانی صرفاً یک شعار احساسی نیست، بلکه اصلی بنیادین و یک حقیقت قطعی است که قرآن کریم آن را اساس و شالوده جامعه دینی قرار داده است. این پیوند الهی، زیربنای وحدت، امنیت، انسجام و تمدن‌سازی در امت اسلامی است و بدون آن، جامعه از درون دچار فروپاشی می‌شود. قرآن با بیانی قاطع و روشن، این اصل را این‌گونه تثبیت می‌کند:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ (الحجرات: ۱۰) «همانا مؤمنان با یکدیگر برادرند.»
بنابراین، شناخت پایه‌های این برادری و موانعی که آن را تهدید می‌کند، یک ضرورت حیاتی برای هر مسلمانی است که به دنبال تحقق یک جامعه سالم و قدرتمند است.
قرآن کریم در آیات متعدد، ابعاد مختلف اخوت را تبیین کرده و جایگاه رفیع آن را به تصویر کشیده است. سه توصیف کلیدی از این پیوند الهی عبارتند از:
 یک حقیقت ایمانی: اخوت، نتیجه طبیعی و جدایی‌ناپذیر ایمان به خداست. این یک قرارداد اجتماعی صرف نیست، بلکه پیوندی وجودی است که با نور ایمان در قلب مؤمنان شکل می‌گیرد.

یک نعمت الهی: این الفت و برادری، هدیه‌ای از جانب خداوند است که دل‌های پراکنده را به هم پیوند می‌دهد و مؤمنان باید همواره قدردان این نعمت بزرگ باشند.
 یک اصل اجتماعی: اخوت، سنگ بنای تشکیل «امت اسلامی» است. جامعه‌ای که اعضای آن همچون یک خانواده به هم پیوسته‌اند و در برابر چالش‌ها، متحد و یکپارچه عمل می‌کنند.
حال که با جایگاه بلند اخوت آشنا شدیم، باید خطرات و بیماری‌هایی را که این پیوند الهی را تهدید می‌کنند، با دقت بیشتری بشناسیم.
قرآن کریم و سنت نبوی با دقتی بی‌نظیر، رفتارها و صفات اخلاقی‌ای را که همچون بیماری، پایه‌های برادری را سست کرده و از بین می‌برند، مشخص کرده‌اند. 
قرآن کریم، به ویژه در سوره حجرات که «منشور اخلاق اجتماعی» اسلام خوانده می‌شود، به روشنی به برخی از مهم‌ترین این آفات اشاره می‌کند:

سوءظن 
گمان بد بردن به برادر مؤمن بدون هیچ دلیل روشنی. این کار بذر بی‌اعتمادی را در جامعه می‌پاشد.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ 
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید، که برخی از گمانها گناه است. (الحجرات: ۱۲) 

غیبت 
وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا ۚ أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ 
و یکی از دیگری غیبت ننماید؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‌ی خود را بخورد؟ به یقین همه‌ی شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید (و از آن بیزارید، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید 
بدگویی پشت سر دیگران و فاش کردن عیوبی که دوست ندارند آشکار شود. این عمل شخصیت فرد را تخریب می‌کند. (الحجرات: ۱۲) 

استهزاء و تحقیر 
سخره کردن، کوچک شمردن و نگاه از بالا به دیگران. این رفتار از تکبر سرچشمه می‌گیرد و موجب کینه و فساد قلب وقطع رابطه برادری می‌شود
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَىٰ أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ 
ای کسانی که ایمان آورده‌اید! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگری را استهزاء کنند، شاید آنان بهتر از اینان باشند، و نباید زنانی زنان دیگری را استهزاء کنند، زیرا چه‌بسا آنان از اینان خوبتر باشند (الحجرات: ۱۱)  
درگیری و کشمکش بر سر مسائل مختلف که وحدت و قدرت جامعه را از بین می‌برد و آن را ضعیف و سست .
وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ ۖ  
و (در میان خود اختلاف و) کشمکش مکنید، (که اگر کشمکش کنید) درمانده و ناتوان می‌شوید و شکوه و هیبت شما از میان می‌رود (انفال 46)

احادیث نبوی نیز به تفصیل به بیماری‌های اخلاقی‌ای پرداخته‌اند که ریشه برادری را می‌خشکانند:

حسد 
آرزوی زوال نعمت از دیگران. حسد یک آتش درونی است که اعمال نیک انسان را نابود می‌کند. 
«إياكم والحسد فإنه يأكل الحسنات كما تأكل النار الحطب» (سنن ابی داود) حسادت به دلیل ماهیت ویرانگرش، اعمال نیک انسان را می‌سوزاند و روابط اجتماعی را به خاکستر تبدیل می‌کند.

قهر و قطع رابطه 
ترک کردن و صحبت نکردن با برادر دینی برای بیش از سه روز. این کار قلب را سخت و پیوندها را سست می‌کند. 
«لا يَحِلُّ لِمُسْلِمٍ أَنْ يَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلَاثٍ» (صحیح بخاری) طولانی شدن قهر، نشان‌دهنده قساوت قلب است و شریعت برای حفظ پیوندها، آن را به شدت محدود کرده است.

تکبّر و خودبرتربینی 
خود را بزرگ‌تر و برتر از دیگران دیدن. تکبر مانع اصلی فروتنی و محبت است که اساس نزدیکی دل‌هاست. 
«لا يَدْخُلُ الجَنَّةَ مَنْ كَانَ في قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ» (صحیح مسلم) تکبّر حتی به اندازه‌ای ناچیز، با حقیقت ایمان در تضاد است و مانعی بزرگ برای سعادت اخروی محسوب می‌شود.

نمّامی (سخن‌چینی) 
انتقال سخنان دیگران به قصد برهم زدن رابطه میان آن‌ها. این عمل بذر کینه و تفرقه را در جامعه می‌کارد. 
«لا يدخل الجنة نمام» (صحیح مسلم) سخن‌چینی به دلیل نقش ویرانگرش درباره ایجاد کینه و تفرقه، از گناهان کبیره‌ای است که مانع ورود به بهشت می‌شود.

خیانت و بدعهدی 
پیمان‌شکنی و عدم امانت‌داری در روابط. این رفتار، اعتماد را که ستون اصلی هر رابطه‌ای است، از بین می‌برد. 
«آیةُ المُنافِقِ ثلاث... وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ» (صحیح بخاری) خیانت در امانت، نشانه نفاق و نابودکننده اعتماد است که «عمود خیمه اخوت» را فرو می‌ریزد.

ظلم و تجاوز به حقوق 
پایمال کردن حقوق مادی و معنوی برادران دینی. ظلم، سرآغاز هرگونه شکاف اجتماعی و فروپاشی است. 
«المُسْلِمُ أَخُو المُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ...» (صحیح مسلم) رعایت حقوق و پرهیز از ظلم، اولین شرط تحقق برادری است و ظلم «آغازگر شکاف اجتماعی» محسوب می‌شود.
این موانع، که در قرآن و سنت به وضوح مشخص شده‌اند، موضوع تحلیل‌های عمیق علمای بزرگی بوده‌اند که هر یک از زاویه‌ای خاص، ریشه‌ها و پیامدهای ویرانگر آن‌ها را برای جامعه اسلامی شکافته‌اند.
این اندیشمندان در تحلیل های خود، آفات زبانی و قلبی معرفی‌شده در سوره حجرات را کانون اصلی تخریب اخوت می‌داند.
و بر سه‌گانه سوءظن، تجسس در زندگی دیگران و غیبت به عنوان مهلک‌ترین موانع تأکید می‌کند.
از نظر آنها ، شرط اصلی برای حفظ و بقای اخوت، تلاش برای اصلاح ذات‌البین یا آشتی دادن میان مؤمنان است 
قرطبی آیات سوره حجرات را به عنوان یک قانون اساسی برای روابط اجتماعی مسلمانان تفسیر می‌کند.
او این آیات را منشور اخلاق اجتماعی اسلام می‌داند که باید راهنمای عمل همه مؤمنان باشد.
وی تحقیر و استهزاء را بزرگ‌ترین عامل فساد اخوت معرفی می‌کند، زیرا این رفتار، کرامت انسانی را که خداوند به مؤمن بخشیده، خدشه‌دار می‌سازد.
همان‌طور که دیدیم، ریشه اصلی ضعف اخوت در جامعه اسلامی، آفات اخلاقی و انحرافات قلبی است.یک جامعه سالم و منسجم به صورت تصادفی شکل نمی‌گیرد، بلکه محصول سیاست‌گذاری هوشمندانه، تعهد اخلاقی و رهبری آگاهانه‌ای است که با آفات اخلاقی از طریق راهکارهای ساختاری مقابله می‌کند. اخوت یک سرمایه راهبردی است که نیازمند سیاست‌گذاری فعال برای حفظ و تقویت آن در برابر آفات ساختاری است به همین دلیل است که قرآن و سنت نبوی صرفاً به بیان درد نپرداخته‌اند، بلکه درمان را نیز به روشنی ارائه کرده‌اند. برای بازسازی و تقویت این پیوند الهی، باید به راهکارهای عملی زیر پایبند بود:

طهارت قلب: تلاش مستمر برای پاکسازی دل از بیماری‌های خطرناکی چون کینه، حسد و تکبر که ریشه بسیاری از اختلافات هستند.
پرهیز از آفات زبان: مراقبت جدی و کنترل زبان از غیبت، تهمت، سخن‌چینی و هر کلامی که باعث رنجش و جدایی شود.
برپایی عدالت اجتماعی: احترام کامل به حقوق مادی و معنوی دیگران و پرهیز از هرگونه ظلم، زیرا ظلم بزرگ‌ترین شکاف را در روابط اجتماعی ایجاد می‌کند. 
اصلاح ذات‌البین: پیش‌قدم شدن برای آشتی دادن میان برادران مؤمنی که دچار اختلاف شده‌اند و تلاش برای ترمیم روابط شکسته.
تقدم ایمان بر تعصبات: قرار دادن پیوند ایمانی بالاتر از هرگونه وابستگی قومی، نژادی، زبانی و گروهی و مبارزه باتعصبات جاهلی.

اخوت ایمانی، شرط لازم برای تحقق یک جامعه سالم، پویا و قدرتمند است؛ جامعه‌ای که رحمت الهی را جلب کرده و قادر به ایفای نقش تمدنی خود در جهان باشد.در نهایت، مسئولیت حفاظت و تقویت پیوند اخوت به عنوان گران‌بهاترین سرمایه امت اسلامی بر دوش تک‌تک ما، و بیش از همه بر عهده رهبران و تصمیم‌گیران است.

این پیوند، ریسمان الهی است که اگر به آن چنگ زنیم، جامعه را از تفرقه و سستی نجات داده و به سوی عزت و کارآمدی رهنمون خواهد شد.
وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَكُنْتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَكُمْ مِنْهَا ۗ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ
و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و(با شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش  بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.
صدق الله العظيم