شب نیمه‌ی شعبان امسال غروب شنبه 5 اسفند 1402 تا طلوع فجر بود؛ این شب در حالی به روز رسید که با ترس و بیم و اندوه و نگرانی شاهد قتل و کشتار و گرسنگی و آوارگی مردم شریف غزه و ویرانی این شهر بودیم. این خود یکی از پیام‌های ماه شعبان است و بر ما واجب می‌کند که برای دفع ظلم و ستم از غزه با هم همکاری و همبستگی داشته باشیم.
پیام نخست: پرهیز از غفلت نسبت به این مسأله
پیامبر خدا ماه شعبان را ماهی توصیف کرده است که مردم از آن غفلت می‌ورزند. در حدیث اسامه بن زید آمده است که می‌گوید: به پیامبر اکرم عرض کردم ای رسول خدا در هیچ ماهی ندیده‌ام به اندازه شعبان روزه‌دار باشید؟ فرمود: این ماهی است که در بین رجب و رمضان قرار دارد و مردم از آن غفلت می‌ورزند؛ ماهی است که اعمال به سوی خداوند بالا می‌رود و دوست دارم در حالی اعمالم به خداوند عرضه شود که روزه هستم. [مسند احمد و سنن نسائی؛ آلبانی این حدیث را حسن دانسته است]
چرا مردم از شعبان غفلت می‌کنند؟
این ماه در میان دو ماه بزرگ و پرفضیلت قرار دارد؛ رجب که ماه حرام است و رمضان که فضائل بی‌شمارش بر کسی پوشیده نیست. قرار گرفتن در میان دو چیز بزرگ باعث غفلت می‌شود مانند نماز عصر که نماز میانه است و به همین خاطر خدای متعال فرموده است: {حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِين} [البقرة: 238] بر نمازها و نماز میانه مواظبت کنید، و خاضعانه برای خدا به پا خیزید.
مردم از فضیلت نیمه‌شب غافلند چون بین اول و آخر شب قرار دارد؛ پیامبر اکرم می‌فرماید: بهترین زمان برای نزدیکی بنده به خداوند ساعات پایانی شب است؛ اگر توانستی از کسان باش که در آن لحظات خدا را یاد می‌کنند. این پیام مهمی برای درک ارزش اعتدال در هر چیز و غفلت نکردن از آن با افراط و تفریط یا ولنگاری و سخت‌گیری است.
زیرا مردم احساس می‌کنند ماه رمضان با فضائل و اجر و پاداش فراوانش باعث می‌شود از دیگر اوقات بی‌نیاز باشیم؛ اما نمی‌دانند که توفیق عبادت در ماه رمضان به آمادگی در ماه شعبان بستگی دارد.
فریفته شدن به آرزوهای دور و دراز و عدم تصور مرگ قبل از رمضان؛ غفلت نکردن از شعبان باعث می‌شود مسلمان اجر و پاداش عبادات رمضان را نصیب خود کند اگر چه پیش از رمضان هم بمیرد. عبادت در وقت غفلت اجر فراوان دارد و رسول خدا می‌فرماید: "العبادة في الهرج كهجرة إلي" عبادت در زمان غفلت و فتنه و کثرت قتل و ظلم مانند هجرت به سوی من است.
بهترین اعمال آن است که انجامش بر انسان دشوار آید؛ زیرا طاعت در کنار افراد زیاد آسان‌تر و با کثرت غافلان دشوارتر است؛ به همین خاطر استقامت در دین با وجود جمعیت اندک دینداران و کثرت غافلان اجر و پاداش فراوان دارد.
چرا عبادت در وقت غفلت در نزد خداوند اجر زیادتری دارد؟
- چون غالبا پوشیده‌‌تر و از ریا پیراسته است؛ بنابراین پاداشش بزرگ است. پیامبر اکرم در حدیثی فرموده است هفت گروه در روز قیامت زیر سایه الهی جای دارند و یکی از آنان را کسی می‌داند که پنهانی صدقه می‌دهد به طوری دست چپش نمی‌‌داند دست راستش چه داده است. [متفق علیه] سلف عمل پنهانی را بسیار دوست داشتند حتی یکی از آنان گفته است: اعمال ظاهری خود را هیچ به حساب نمی‌آورم.
ابن جوزی می‌گوید: برخی از سلف چهل سال روزه می‌گرفتند بدون این که کسی بداند. در بازار کار می‌کرد و هر گاه از خانه خارج می‌شد دو قرص نان برمی‌داشت و در راه آنها را صدقه می‌داد تا این که غروب به خانه باز می‌گشت؛ خانواده فکر می‌کردند در بازار چیزی خورده است و بازاریان فکر می‌کردند در خانه خورده است.
- این کار برای نفس سخت‌تر است و بهترین اعمال آن است که برای نفس سخت‌تر باشد؛ زیرا طاعت با وجود افراد زیاد آسان و با کثرت غافلان دشوار است.
- کسی که در میان اهل عصیان و غفلت به عبادت مشغول می‌شود گاهی باعث دفع بلا از مردم می‌شود؛ برخی از سلف گفته‌اند: در زمان غفلت مردم اگر کسی نباشد که خدا را ذکر کند مردم هلاک می‌شوند.
- این کار اجر و پاداش بزرگی دارد مانند حدیث دعای ورود به بازار؛ چون اکثر مردم از این دعا غفلت می‌ورزند و مشغول بازار می‌شوند. حاکم در مستدرک از عمر بن خطاب روایت کرده است: هر کس در هنگام ورود به بازار این ذکر را بگوید: "لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد، يحيي ويميت وهو حي لا يموت، بيده الخير وهو على كل شيء قدير" خداوند برای او هزاران حسنه می‌نویسد و هزاران بدی را از دفع می‌کند و هزاران درجه به او می‌دهد. [روایت ترمذی؛ آلبانی آن را حسن دانسته است]
پیام بزرگ ماه شعبان پرهیز از غفلت است و مسلمان باید بیدار و هوشیار باشد؛ نه تنها در مورد عبادت بلکه در تمام مسائل زندگی. همچنان که نباید در مسائل عبادی غفلت کند، از مسائل سیاسی و واقعی و اجتماعی و تربیتی هم نباید غافل باشد. زشت‌ترین نوع غفلت، غفلت از پیگیری وضعیت برادران مسلمان ما در غزه است که چندین ماه است که در معرض قتل و کشتار و نابودی قرار دارند.
پیام دوم: پرهیز از نزاع و دشمنی
در فضیلت شب نیمه شعبان تنها حدیث ابن حبان از معاذ بن جبل صحیح است که آن را از رسول خدا روایت کرده است: "يَطْلُعُ اللَّهُ إِلَى خَلْقِهِ فِي لَيْلَةِ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ فَيَغْفِرُ لِجَمِيعِ خَلْقِهِ إِلَّا لِمُشْرِكٍ أَوْ مُشَاحِنٍ" در شب نیمه شعبان خداوند بر بندگانش می‌نگرد و همه آنان را می‌آمرزد جز مشرک یا ستیزه‌جو. چرا مشرک را در حدیث آورده است؟ برای این که خطر و زشتی نزاع و ستیز را نشان دهد. مشرک ارتباطش را با خدا قطع کرده است و ستیزه‌جو از برادرانش بریده است. واجب اصلی در این شب صاف کردن دل‌ها از عقده و کینه نسبت به مردم است تا جامعه سرشار از محبت و دوستی و در ارتباط با پروردگار باشد. به نظرم ارتباط بین پاکی قلب در نیمه شعبان و بین عباداتی که در رمضان انجام می‌شود آن است که ملاک پذیرش این اعمال دوری از نزاع و دشمنی با مردم است. در حدیثی با سند حسن از ابن ماجه و دیگران آمده است: نماز سه نفر یک وجب از سرشان بالاتر نمی‌رود و یکی از آنها ستیزه‌جو است.
مهم‌تر از روزه نیمه شعبان و قیام شب آن، پاک کردن دل‌ها از کینه و کدورت و بازگشت امت به وحدت و همبستگی است؛ اختلاف و چنددستگی حیثیت امت را لکه‌دار می‌کند و ابهتش را از بین می‌برد. آیا دل‌ها و سینه‌های مردم غزه در نیمه شعبان نسبت به برادران و نسبت به امت صاف است؟ امتی که آنها را در برابر دشمن رها کردند و با وجود شمار فراوان از رساندن غذا و دارو به آنان عاجز ماندند...
پیامبر اکرم در این ماه بیشتر روزه می‌گرفت تا برای ماه رمضان آمادگی داشته باشد؛ سلف مفهوم روزه ایشان را درک کردند و تلاوت قرآن در شعبان را افزایش دادند و این ماه را ماه قرآن نامیدند. در ماه شعبان کارهای روزمره خود را سبک می‌کردند تا برای رمضان آمادگی داشته باشند.
پیام سوم: پیام‌های تغییر قبله
تغییر قبله با ماه شعبان ارتباط دارد؛ اگر چه وقوع آن در این ماه قطعی نیست. تغییر قبله از مسجد الاقصی در فلسطین به سمت مسجد الحرام در مکه مکرمه پیام‌های زیادی دارد؛ از جمله جایگاه مسجد الاقصی در دل‌های مسلمانان و ارتباط بین آن و مسجد الحرام و اثبات احکامی چون مسؤولیت حمایت و دفاع از این مکان و جلوگیری از تجاوز به آن. ساکنان غزه به جای تمام مسلمانان مسؤولیت دفاع از اقصی را بر دوش کشیده‌اند؛ بنابراین حمایت از آنان بر هر مسلمانی واجب است.
اطاعت سریع از خداوند همچنان که صحابه به محض دریافت امر تغییر قبله به آن گردن نهادند؛ منتظر نماندند تا نمازشان تمام شود.
وحدت و همبستگی امت؛ چون در نماز به سمت یک قبله می‌ایستادند.
پیام چهارم: آمادگی برای رمضان
پیامبر اکرم در این ماه بیشتر روزه می‌گرفت تا برای ماه رمضان آمادگی داشته باشد؛ سلف مفهوم روزه ایشان را درک کردند و تلاوت قرآن در شعبان را افزایش دادند و این ماه را ماه قرآن نامیدند. در ماه شعبان کارهای روزمره خود را سبک می‌کردند تا برای رمضان آمادگی داشته باشند. همچنان که برخی از آنان زکات مال‌شان را زودتر یعنی در ماه شعبان ادا می‌کردند تا با خیالی آسوده در رمضان به عبادت مشغول شوند. با تأمل در سایر عبادت هم ملاحظه می‌شود که پیش از آنها، عباداتی از همان نوع مشروع است تا مقدمه‌ای برای انجام عبادت اصلی باشد. مانند سنن قبلی نماز و روزه پیش از رمضان. زیرا هدف از نوافل تحقق مقاصد فریضه و حضور قلب در آن است. پس کسی که بخواهد با تقوا و حضور قلبی وارد رمضان شود باید از روزهای نرسیده به رمضان توشه برگیرد.
خداوندا شعبان را برای ما مبارک گردان و ما را به رمضان برسان؛
برادران ما در غزه را یاری فرما؛ شکم‌هایشان را سیر و ترس و نگرانی را از آنان دفع گردان.
نظرات