درگیری‌های مرزی بین افغانستان و پاکستان

از سال ۱۹۴۹ میلادی وجود داشته است، مجموعه‌ای از برخوردهای مسلحانه که منجر به بر افروختن آتش جنگ در امتداد مرزهای دیورنتی بین دو کشور همسایه و مسلمان بوده است. 

 آخرین دور از این درگیری‌ها، در ۱۱ اکتبر ۲۰۲۵ رخ داد. در ۹ اکتبر پس از آن که جنگنده‌های پاکستان هدف‌هایی را در کابل مورد اصابت قرار دادند، دولت  پاکستان ادعا کرد که پیکارجویان وابسته به «طالبان پاکستان TTP»، از خاک افغانستان، برای هدف قرار دادن نیروهای پاکستانی مستقر در امتداد مرز، استفاده می‌کنند. 

 ارتش پاکستان حضور پیکارجویان وابسته به گروه «طالبان پاکستان» در خاک افغانستان را نیز دلیل گلوله‌باران پراکنده در آن سوی مرز اعلام کرد. 

بعد از دو سال از روی کار آمدن طالبان در ۲۰۲۱، سه دهه ماه عسل روابط حسنه طالبان افغانستان و پاکستان به پایان رسید. 

آیا جنگ دیگری در راه است؟ 

حملات هوایی پاکستان به کابل در بحبوحه افزایش حملات گروه تحریک طالبان پاکستان، خطر شعله‌ور شدن مرحله جدیدی از رویارویی بین افغانستان و پاکستان ایجاد نموده است شرایط اقلیمی و وابستگی‌های قبایلی و فرهنگی در دو طرف مرز، از منطقه گلگت و ایالت خیبرپختو نخواه در شمال شرق پاکستان تا مناطق شمالی ایالت بلوچستان در امتداد خط دیورنتی، سطح تنش و درگیری مسلحانه را به شدت افزایش داده است. 

ارتباط درگیری‌ها با تهدیدات ترامپ 

تهدیدات ترامپ علیه طالبان افغانستان، در خصوص واگذاری پایگاه هوایی بگرام به آمریکابعد از دیدار مارشال منیر ریس ستاد ارتش پاکستان از واشنگتن، و دست رد طالبان به آمریکا در واگذاری پایگاه مذکور، آغازی بر حملات پاکستان بر افغانستان گردید. 

روابط پیچیده ارتش و سازمانهای اطلاعاتی پاکستان موسوم به «ISI» با آمریکا و کمک‌های تسلیحاتی سالانه آمریکا به پاکستان، شایبه حملات ارتش پاکستان علیه کابل، به دستور واشنگتن جهت تادیب طالبان، را بیش از پیش نزدیک نموده است. 

در جنگ ۱۱ اکتبر، نیروهای طالبان با ادعای اینکه اسلام‌آباد حملات هوایی در خاک افغانستان را شروع کرده، دست به انتقام مسلحانه علیه نیروهای پاکستانی زد. طالبان ادعا کرد که دو پاسگاه مرزی پاکستان را در استان هلمند در جنوب تصرف کرده‌ است. 

در ضمن مقامات امنیتی پاکستان درگیری در چندین نقطه مرزی را تأیید و اظهار کردند که با قدرت به آن پاسخ می‌دهند. ارتش پاکستان در حملات متقابل خود از توپخانه، تانک و سلاح‌های سبک و سنگین استفاده کرد. 

در آن روز دو انفجار در پایتخت افغانستان و دیگری در جنوب شرقی افغانستان گزارش شد وزارت دفاع طالبان متعاقباً پاکستان را به «نقض حاکمیت خود» متهم کرد. 

افغانستان محصور در خشکی است، و مرزی به طول ۲ هزار و ۶۰۰ کیلومتر (۱۶۰۰ مایل) با پاکستان دارد. 

نقش هند در این جنگ 

 آخرین تشدید تنش‌ها همزمان با سفر تاریخی یک هفته‌ای امیرخان متقی، سرپرست امور خارجه حکومت افغانستان در ابتدای اکتغ، به هند بود که اولین سفر او از زمان بازگشت طالبان به قدرت بوده است. 

 اگرچه هند رسماً حاکمان بالفعل افغانستان را به رسمیت نشناخته، اما یکی از کشورهایی است که نوعی روابط غیررسمی و استراتژیک با طالبان دارد. 

تعامل فزاینده بین دولت راست‌گرا و ملی‌گرای هندوی هند و طالبان اسلام‌گرا، مدت کوتاهی پس از بازگشت این گروه به قدرت در کابل آغاز شد. این سفر خاص در شرایطی صورت گرفت که روابط بین هند و پاکستان و همچنین پاکستان و دولت طالبان رو به وخامت است. 

دهلی در این شرایط اعلام کرد که سفارت خود در کابل را که چهار سال پیش با بازگشت طالبان به قدرت، بسته شده بود، بازگشایی خواهد کرد. وزیر امور خارجه دولت طالبان در اولین سفر یک مقام ارشد طالبان از زمان به قدرت رسیدن این گروه در سال ۲۰۲۱  از هند بازدید و دو طرف توافق کردند که روابط خود را ارتقا دهند. این دیدار نگرانی‌های بیشتری را در پاکستان ایجاد کرده است. 

به عنوان نشانه‌ای از تشدید تنش‌های ژئوپلیتیکی، اعلامیه هند در بازگشایی سفارت خود در کابل درست در روزی منتشر شد که وزارت دفاع طالبان، پاکستان، دشمن اصلی هند را که در طول شورش این گروه علیه نیروهای آمریکایی از آن حمایت کرده بود، به انجام حملات هوایی در خاک افغانستان و در امتداد مرز و همچنین «نقض آسمان» کابل متهم کرد. 

وخامت روابط طالبان با پاکستان به طالبان اجازه می‌دهد تا در مقابل ریسک‌های خود بایستد و نشان دهند که دیگر برای بقای خود به اسلام‌آباد وابسته نیستند و هویتی جدا از وابستگی بیش از حد خود به پاکستان برای خود ایجاد می‌کند. 

 تعامل عمیق‌تر طالبان با هند همچنین به این گروه فرصتی می‌دهد تا برای موکلان داخلی خود، برداشتی از مشروعیت مستحکم‌تری ایجاد کند.

تعامل هند با طالبان

سفر متقی نشان دهنده یک بازتنظیم محتاطانه در روابط هند و طالبان است و هر دو طرف تعامل عمل‌گرایانه را برای پیشبرد منافع استراتژیک خود در اولویت قرار داده‌اند. 

این در حالی است که کمی بیش از چهار سال پیش، همه این‌ها بعید به نظر می‌رسید. 

پس از تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای تحت رهبری ایالات متحده تا اواسط سال ۲۰۲۱، وحشت در محافل سیاسی هند حاکم شد. همزمان با تصرف کابل توسط طالبان در ۱۵ آگوست ۲۰۲۱، هند سفارتخانه و چهار کنسولگری خود در افغانستان را تعطیل و صدور ویزا برای افغان‌ها را متوقف کرد. با گذشت مدتی دهلی شروع به صدور ویزا برای چهره‌های بانفوذ طالبان، مقامات دولتی و اعضای خانواده آن‌ها کرد. چنین سفرهایی، اگرچه رسماً اعلام نشد، اما به ایجاد اعتماد و تفاهم کمک کرد. 

در طول سه سال گذشته، دو کشور در تلاش برای بازسازی تدریجی روابط بوده‌اند و مقامات و دیپلمات‌های هندی چندین دیدار سطح بالا در خارج از کشور برگزار کرده‌اند، از جمله دیداری بین متقی و ویکرام مصری، وزیر امور خارجه هند در ژانویه امسال در دوبی از آن جمله است. 

بازی بزرگ در تنش هند و پاکستان 

نبرد برای نفوذ هند و پاکستان مدت‌هاست که درگیر یک بازی با حاصل جمع صفر در افغانستان هستند و هر کدام برای تسلط چشم‌انداز سیاسی خود رقابت می‌کند. به دلیل روابط نزدیک طالبان با پاکستان، ارتش و تشکیلات سیاسی هند از زمان تأسیس آن در سال ۱۹۹۴، این گروه را به عنوان یک نیروی نیابتی پاکستان با هدف بیرون راندن هند از افغانستان می‌دیدند. 

پس از اینکه این گروه پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ از اریکه قدرت برکنار شد در دو دهه بعدی، هند همچنان حامی اصلی دولت افغانستان که مورد حمایت آمریکا و از نظر بین‌المللی به رسمیت شناخته شده بود، باقی ماند. 

در حالی که پاکستان در طول اولین حکومت این گروه (۱۹۹۶-۲۰۰۱) و آغاز دوره دوم قدرت طالبان، روابط خوبی با آن‌ها داشت، روابط بین پاکستان و افغانستان به طور فزاینده‌ای متشنج شده است؛ تا جایی که مقامات مختلف پاکستانی از جمله وزیر دفاع این کشور علناً افغانستان را «کشور دشمن» نامیده‌اند. 

دلایل هند برای حفظ روابط خوب با طالبان، در درجه اول، پیشبرد منافع ملی این کشور است. بزرگ‌ترین نگرانی دهلی نو، امنیت و به ویژه فعالیت‌های داعش، القاعده و سایر گروه‌های شبه‌نظامی متمرکز بر هند است. طالبان به دهلی اطمینان داده‌ که اجازه نخواهد داد از خاک افغانستان برای فعالیت‌های تروریستی علیه هند استفاده شود، این اطمینان توسط متقی در هند بارها تکرار شد. 

روابط با طالبان همچنین کلید تمایل دهلی برای تعمیق ارتباط با ایران و آسیای مرکزی برای مقابله با نفوذ چین و پاکستان در منطقه است. با وجود تعمیق روابط بین هند و دولت طالبان، هر دو طرف محتاط هستند. روابط آن‌ها به دلیل ملاحظات مربوط به آنچه در گذشته اتفاق افتاده است و همچنین ملاحظات مختلف داخلی و پیامدهای احتمالی خارجی، همچنان تاکتیکی است. 

 آنچه امروز میان کابل و اسلام‌آباد می‌گذرد تنها به مساله تروریسم مرتبط نیست. طالبان این روزها عزم خود را جزم کرده تا با هندی‌ها ارتباط سازنده‌ای ایجاد کند. به نظر می‌رسد دهلی به زودی شناسایی آن‌ها را به عنوان حاکمان افغانستان در دستور کار داشته باشد. این مساله‌ای نیست که اسلام‌آباد بتواند تحملش کند. 

ترور رهبران تحریک طالبان پاکستان 

 روزنامه پاکستان آبزرور در ماه گذشته از کشته شدن رهبر جنبش طالبان پاکستان(TTP) بر اثر یک حمله هوایی در کابل پایتخت افغانستان خبر داد. 

این روزنامه اعلام کرد، در پی حمله پهپادی به خودروی « نور ولی محسود»، وی به همراه قاری سیف‌الله محسود و خالد محسود، جانشینان احتمالی تحریک طالبان در قلب کابل کشته شده‌‌اند. 

در ضمن پاکستان با شدیدترین شورش تحریک طالبان در یک دهه مبارزه می‌کند. پاکستان در دهه ۲۰۱۰ با کمک ایالات متحده تحریک طالبان را حذف کرد. اما این شورش با کمک طالبان افغانستان دوباره ظهور کرده است. 

 با همه جنجالی که حملات پاکستان و افغانستان به راه انداخته، بعید است که دو طرف مایل باشند پا را از این فراتر بگذارند. مشکل پاکستان در مقابله با تحریک طالبان بسیار پیچیده‌تر از آن است که حتی با مرگ محسود فرمانده آن به پایان برسد. 

 در نقطه نقطه این کشور گروه‌های کوچک و بزرگ دیگری وجود دارند که به دلایل سیاسی و جغرافیایی تبدیل به هسته‌های خشونت شده‌اند. هر چند طالبان پاکستان سخت‌ترین حملات تروریستی را طی یک دهه گذشته انجام داده است، اما توقف آن در شرایطی که طالبان در آن سوی مرز برای خود قدرت را تمام و کمال در دست دارد، سخت خواهد بود. 

به بیان ساده‌تر، طالبان نسبت به پاکستان نوعی حس بی‌اعتمادی دارد. ورای این‌ها، طالبان همکاری با گروه تحریک طالبان پاکستان را که آن‌ها هم مثل این گروه از قومیت پشتون هستند، اصلی راهبردی برای خود درنظر می‌گیرد و این مساله نیز طالبان افغانستان را رو در روی پاکستان قرار می‌دهد. 

به بیان ساده تر، در میان رهبران طالبان این نگرش تقویت شده که تقابل با پاکستان، بیش از همکاری با آن برای این گروه دستاوردساز است و درست به همین دلیل شاهد انفجار تنش و درگیری‌ها میان طالبان افغانستان و پاکستان در برهه زمانی کنونی هستیم. 

آیا ممکن است این درگیری‌ها گسترش یابد؟ 

تحلیلگران امنیتی معتقدند هر دو طرف تمایلی به تشدید بحران ندارند. عاصف درّانی، سفیر پیشین پاکستان و نماینده ویژه این کشور در امور افغانستان، به الجزیره گفت: «احتمال اینکه این درگیری به چیزی بزرگ‌تر و جدی‌تر تبدیل شود، بسیار اندک است. افغانستان از نظر ظرفیت نظامی متعارف با پاکستان قابل مقایسه نیست. جنگ چریکی با جنگ متعارف تفاوت ماهوی دارد، و پاکستان در جنگ متعارف بسیار جلوتر از افغانستان است. »

 هر دو کشور در حال حاضر اولویت را بر کاهش تنش قرار داده‌اند. هیچ‌یک از طرفین نمی‌خواهند تنش گسترده‌تری در مرزهایشان ایجاد شود، چون هر دو درگیر مشکلات متعدد داخلی هستند. پاکستان در حال مقابله با حملات خشونت‌آمیز علیه نیروهای امنیتی است، و اگر طالبان افغان نیز حملات خود را تشدید کنند، بحران امنیتی گسترده‌تری به وجود می‌آید، چیزی که اسلام‌آباد می‌خواهد از آن اجتناب کند.

 دو کشور باید از مسیر دیپلماسی با یکدیگر تعامل کنند تنها راه یافتن راه‌حلی برای اختلافات همین است. 

 اسحاق دار، معاون نخست‌وزیر و وزیر خارجه پاکستان، امسال چندین بار با همتای افغان خود دیدار کرده و هر دو قول داده‌اند که وارد جنگ نشوند. » 

هر دو کشور مجموعه‌ای از دوستان مشترک دارند، به‌ویژه چین و کشورهای مسلمان از جمله عربستان سعودی، ترکیه، قطر، ایران و امارات پیش‌تر طی بیانیه‌هایی، از هر دو طرف خواسته‌اند خویشتن‌داری کنند و از درگیری فاصله بگیرند. چین و روسیه نیز تمایل ندارند این وضعیت بدتر شود و خواستار بازگشت دو کشور به میز مذاکره‌اند. بنابراین بعید است تنش‌ها بیشتر شود.