ژیانی دنیا دەرفەتێکە بۆ تاقیکاری و ژیانی کۆمەڵایەتیش، خۆی تاقیکردنەوەیەکە و مرۆڤەکان بە یەکتر تاقی ئەکرێنەوە تا دەرکەوێ کێ ئەتوانێ لە تەنگانە و گێچەڵەکانی کۆمەڵگەدا، خۆی ڕابگرێ و خۆی بپارێزێ لە گەنەکاری و زوڵم؛ ئەگەر لە باسکی دین و لە بەرزایی فەلسەفەوە، سەیری ژیانی دنیا و کۆمەڵگەی مرۆڤ بکەین، ناکۆکی و کەموکوڕی و بشێو و ئاژاوەکان، نابێ ئێمە لە ڕاساڕێی دینداری و ویژدان و بەها بەرزەکان بترازێنێ و بمانخاتە ناو زەڵکاوی کینە و زوڵم و فەساد و گوناح.
سەرپۆش، پێش هەموو شتێک، ئەرکێکی ئایینی و فەرمانی قوڕئانە و لەناو تەواوی گەلانی موسوڵماندا باوە؛ کوردیش زۆرینەی موسوڵمانە و ناوکە و مەژگە و کاکڵەی کەلتوور و ئەدەبی کوردی، ئیسلام بووە. دوای ڕووخانی دەسەڵاتی عوسمانی و سەرهەڵدانی بیرۆکەی نەتەوەخوازی، کورد لەبەر چەند هۆکارێک سەری بێکڵاو ما و خۆی و وڵاتی دابەش کرا و شوناس و کەسایەتیی، کەوتە بەر داماڵین و شێواندن و دژایەتی نەتەخوازە عەلمانییەکانی تازەپێگەیشتووی دراوسێ و فەرهەنگ و خاک و زوانی لێ قەدەغە کرا و پێوەر و بنەمای وەرگیران و قورب و هاوژینی و مافداربوون، لە هاودینی بوو بە هاونەتەوەیی و هاوزوانی؛ کوردیش وەک فەرهەنگێکی جیاواز، هەڵپەڕی لە ئەو بێ ڕێزی و زوڵمە ئاشکرایە و چەکی شەڕەف و خۆپارێزی کردە شان و بەرهەڵستی ڕێبازی دژەئینسانی شیڤونیزمی نەتەوەیی وێستا و کەوتە سەر ڕێگەی کوردایەتی؛ ئەم کوردایەتییە هەرچەن لە سەرەتاوە بە پێی کەلتووری مێژوویی و کۆنی کورد، ناوەڕۆک و هەڵگرانی ئایینی بوون و کەس بیری دژایەتی کوردایەتی و ئیسلامەتی بەخەیاڵیدا نەئەهات و تەنانەت کانگە و سەرچاوەی بەشێکی گەورەی هێزی خەبات و مافخوازی و نەبەزین و بەربەرەکانی ڕۆڵە قارەمانەکانی کورد، ئیسلامەتی و ئامۆژگاری مەلاکان بوو؛ بەڵام بەداخەوە لە درێژایی ڕێگەدا، لەبەر دوو هۆی سەرەکی، لایەنە دینییەکەی لاوازتر و کزتر بوو:
۱ کورد پێویستی بە پشتیوانی دەسەڵاتدارانی گەورە و زلهێزەکان بوو کە ئەوانیش جەختیان لەسەر بێهێزکردنی گیانی ئیسلام و ئیسلامی بوو.
۲. کوردایەتی وەکوو ئایدۆلۆژیبەکی سیاسی، مەرجی کارسازبوونی توانایی دژسازی و هەڵنانی کورد بوو لە دژی بەرامبەرەکانی کە ئەوانیش موسوڵمان بوون؛ دیارە تۆ ناتوانی بەپێی ئایینی ئیسلام، خەڵک لە موسوڵمان و نوێژخوێن هەڵ نێی و بیاندەی بە گژی یەکتردا؛ هەڵبەت ئەوەمان لەبیر نەچێ شەڕ لە ئیسلامدا نەک هەڵوێستێکی فیکری و دژ بە ناموسوڵمان، بەڵکوو هەڵوێستێکی ئەخلاقی و دژ بە ملهوڕ و بەشخۆر و شەڕفرۆشەکانە؛ بەڵام ئەم ڕاستییە لەبەرچاو نەگێڕدرا.
من لە زووەوە و ئێستاشی لەگەڵ بێ، سەرم سووڕماوە کە هێزە نەتەوەییەکان کە پشتیوانی هەموو جۆرە ئایینێکی تری ناو کوردەواری ئەکەن، چۆن بیریان نەکردەوە کە ئەمە چۆن کوردایەتییەکە کە تۆ بە ناوی پشتیوانی لە کورد و لە پێگەی سیاسەتەوە، کە هەڵکردن لەگەڵ شوناسە ڕەنگاوڕەنگەکاندا ئەلفوبێ و کاکڵەیەتی، ببی بە دوژمنی ئایینی زۆرینەی کورد و پابەندبوونی خەڵک بە دین و هێما دینییەکان، بە زەرەری خۆت بزانی و دەمپارێزی نەکەی لە قسەی نەشیاو دژ بە وەفاداری ئایینی خەڵکەکەت؟!
یەکێ لە لێکەوتە سروشتییەکانی ئەم ترازان و لادانە، پێکهاتنی ئەحزابێ بوو کە پەرۆشی لایەنی دینی شوناسی خۆیان و کۆمەڵگەی کوردەواری بوون و نەیانئەتوانی ببینن مەبەستی ژیان و مەرجی ڕزگاری قیامەت و میراتی باوباپیرانیان، بای خەزان لێی هەڵ کا و بە ناحەق بکرێتە ئامانج و ئەوەی وا قەرار بووە ژیان و گیانی بە قوربان بکرێ، بکرێتە قوربانی بەرژەوەندی سیاسی و ڕاکێشانی سه‌رنج و پشتیوانی زلهێزانێ کە خۆیان کوردیان زەبوون کرد و پشتی کوردیان بەر دا؛ لەگەڵ پێکهاتنی ئەم ئەحزابە ئیسلامییە، هەست بە لامێژکردن و ڕکابەرێتی سیاسی لە فەرهەنگێکی ڕانەهاتوو لەگەڵ فرەلایەنیدا، کارەکەی ئاڵۆزتر کردوو و بوو بە گژگژانی ناوخۆ و خۆبەزاندنێکی تاڵ و هێز بە فێڕۆدەر...
شوکور بۆ خوای گەورە، ئەو ململانێ ئێستا کەم و لاواز بووە و وریایی سیاسی و بەرزبوونەوەی ئاستی ئەزموون و خوێنەواری کۆمەڵگەی کورد و شەقی ڕۆژگاریش، هەموو لایەکی گەیاندووەتە ئەو قەناعەتە، خۆبەزێنی و گژگژانی ناوخۆیی لەژێر هەر ناو و ئاڵا و بەهەر بیانوویەک، گەمەیەکی شوومی ئابڕووبەری بێ‌بڕاوەی پیس‌هەوێنی پشت‌شکێنە و هێزە سیاسییەکان ئەگەر قازانجی بەرتەسکی فیکری و سیاسی خۆیان بخەنە پێشی بەرژەوەندی کۆمەڵگەی کوردی و لایەن و توێژە جوراوجۆرەکانی کوردی پێ بدەن بە گژی یەکتردا، تەنیا بانگەوازی بێ ئەقڵی و کاڵی و کوردبەزێنی خۆیان ئەکەن و ئەیسەلمێنن کە شیاوی ڕێبەری و خزمەتی کۆمەڵگە نین.
سەرپۆش لەوانەیە دژایەتی بڕێ فەلسەفە و شێوازی ژیان بێ و بە دڵی بڕێ ڕێکخراوە و لایەن نەبێ، بەڵام دژ بە بەرژەوەندی کۆمەڵگەی کورد نییە و بە سیاسیکردنی لەهەر لایەکەوە، کارێکی نادروست و زیانبارە.
نوسەر: جه‌لیل به‌هرام نیا
بۆچوونه‌کان