پیش از حمله 7 اكتبر حماس به شهرك‌های اسراییلی در امتداد نوار غزه و تجاوز سنگین ارتش اسراییل به غزه، محمود عباس، رییس تشكیلات خودگردان فلسطین در 30 ژوییه 2023، ریاست نشستی چهارساعته را با رهبران حماس در مصر برای حل‌وفصل اختلافات دیرینه بین این دو جناح رقیب (فتح و حماس) بر عهده داشت؛ دو گروهی كه هر یك كنترل بخش‌هایی از خاك فلسطین را در دست دارند.

نشست در شهر ساحلی العلمین برای دستیابی به توافق وحدت، ناموفق بود، اما منجر به تشكیل «كمیته آشتی» شد و دو طرف وعده دادند كه در آینده گفت‌وگوهای بیشتری را از سر گیرند. اكنون جنگ خونینی در غزه در جریان است و ارتش اسراییل سه ماه است با هر چه در توان دارد، برای نابودی این منطقه كوشیده است و غیرنظامیان بیشترین آسیب را از این تجاوز دیده‌اند.

به نظر می‌رسد این جنگ تمام‌عیار علیه موجودیت فلسطینیان و نه فقط حماس باشد. بنابراین جنبش فتح و حماس قصد دارند بار دیگر برای اتحاد علیه تجاوزگری اسراییل، به اتحاد فرصت مجددی بدهند.

به نوشته المانیتور، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور تركیه از قصد خود یعنی آشتی میان حماس و فتح گفته است.

به همین منظور، اردوغان بر تمایل آنكارا جهت میزبانی نشستی بین‌المللی برای گرد هم آوردن رهبران فتح و حماس تاكید كرده است. یك بار دیگر، جناح‌های فلسطینی حماس و فتح، به ابتكار اردوغان، به دنبال آشتی و كنار گذاشتن اختلافات خود هستند. به ادعای ناظران، كنار هم قرار دادن این دو جریان فلسطینی به دلیل پیچیده‌تر شدن معادله فلسطین، ممكن است نفوذ اردوغان در منطقه را كاهش دهد. این گروه مدعی‌اند كه هیچ‌یك از جناح‌ها آماده سازش نیستند. گفته می‌شود شكاف میان دو جریان نه در سطح سرزمینی، بلكه در رویكرد و راهبرد است. اما هرگونه فعل و انفعالی، هرچند اندك، جهت رسیدن به آشتی میان دو جناح رقیب فلسطینی می‌تواند برای مردم سرزمین‌های اشغالی خوشبینانه تلقی شود.

شراكت راهبردی!

میزان ارتباط تركیه تحت رهبری اردوغان با حماس موضوع گمانه‌زنی‌های زیادی بوده است. حماس دفتری در منطقه باشاك شهیر استانبول دارد، با موسسات خیریه تركیه ارتباط برقرار كرده است و روابطی قوی با پایگاه حزب عدالت و توسعه اردوغان (AKP) و همچنین حزب اپوزیسیون سعادت (SP) تركیه دارد، این در حالی است كه اردوغان همواره سعی داشته روابط خود را با رژیم اسراییل و هر كابینه‌ای كه در راس آن باشد، به خطر نیندازد. البته اهداف اردوغان از این امر راهبردی است: از نیاز به ثبات و امنیت در مدیترانه شرقی گرفته تا حفظ معادله قدرت با اعراب منطقه، به خصوص قطر، امارات و عربستان سعودی و ترس از نفوذ بیشتر ایران در منطقه، اردوغان را بر آن داشته است تا به شكل راهبردی همكاری خود با رژیم اسراییل را حفظ كند. بنابراین به نظر نمی‌رسد به جز میزبانی از دفاتر سیاسی حماس، همان كاری كه قطر نیز انجام می‌دهد، اقدمات قابل توجه بیشتری به نفع حماس از سوی تركیه انجام شود. البته از منظر تاكتیكی، تركیه از سال 2010، زمانی كه روابط تركیه و اسراییل به دلیل حمله مرگبار اسراییل به فعالان حامی فلسطین كه اكثر آنها شهروند تركیه بودند، در كشتی ماوی مرمره با بحران مواجه شد، مامن حماس بوده است. به ادعای المانیتور اعضای حماس كه از سوی اسراییل در جریان مبادله اسرا آزادشده بودند نیز در تركیه ساكن شدند، از جمله صالح العاروری، عضو دفتر سیاسی كه در سال 2012 از سوریه به تركیه نقل مكان كرد، اما در سال 2015 و در پی تلاش تركیه و اسراییل برای عادی‌سازی روابط به قطر رفت.

سیاست یك بام و دو هوای تركیه

سیاست تركیه در قبال فلسطینی‌ها با همكاری موازی هم با جنبش فتح (تشكیلات خودگردان فلسطین) و هم با حماس تعریف می‌شود. آنكارا اخیرا در حال توسعه روابط نزدیك با دولت تشكیلات خودگردان به رهبری محمود عباس بوده است. سیاستمداران تركیه به‌شدت از تصمیمات دولت ایالات متحده در مورد فلسطینی‌ها از جمله اعلام طرح صلح ترامپ در ژانویه انتقاد كرده‌اند. تركیه از فعالیت خود در سازمان همكاری اسلامی برای دفاع از فلسطینی‌ها نیز استفاده می‌كند و به عنوان عضوی از ناتو، همواره در مقابل طرح‌های ایالات متحده علیه فلسطینی‌ها ایستاده است. تركیه یكی از مهم‌ترین شركای اقتصادی تشكیلات خودگردان فلسطین نیز هست. آمارها نشان می‌دهد تركیه حجم تجارت حدود 84 میلیون دلاری با این تشكیلات دارد.

اخیرا سطح این همكاری‌ها و نفوذ تركیه در تشكیلات خودگردان بیشتر نیز شده است چرا كه دولت اردوغان ظاهرا مایل است اسناد بایگانی شده مربوط به دوران عثمانی را در خصوص منازعات حقوقی با رژیم اسراییل در اختیار فلسطینی‌ها قرار دهد. این اسناد بایگانی‌شده می‌تواند مالكیت فلسطینی‌ها بر املاك و زمین‌های غیرمنقول در بیت‌المقدس شرقی و كرانه باختری را تایید كند و دست بالا را به فلسطینیان در دادگاه‌های بین‌المللی جهت جلوگیری از شهرك‌سازی اسراییل بدهد.

ریشه‌های شكاف

ناظران مدعی‌اند متحد كردن فلسطینی‌ها هدف نسبتا بلندپروازانه‌ای است. به گفته منابع فلسطینی، هنوز چارچوب مشخصی برای گفت‌وگوهای آشتی در دسترس نیست. اردوغان در سال 2020 تمام هم‌وغم خود را به این موضوع اختصاص داد و با عباس و اسماعیل هنیه، رییس دفتر سیاسی حماس گفت‌وگو كرد. در نشست استانبول در سپتامبر همان سال، مقامات حماس و فتح نقشه راه را برای پایان دادن به شكاف میان خود تهیه كردند، اما سایر گروه‌های فلسطینی كه در این طرح نادیده گرفته شده بودند، یك صدا مخالف بودند. در سال 2022 با میانجیگری الجزایر، توافقنامه آشتی گسترده‌تر، با حضور 14 گروه فلسطینی امضا شد. به ادعای ناظران، یكی از موانع آشتی، مساله طرح دو كشوری است؛ طرحی كه حماس و گروه‌های دیگر فلسطینی با آن مخالف هستند .

اكنون آینده غزه پس از جنگ و تجاوز اسراییل نیز چشم‌انداز آشتی را مبهم كرده است چرا كه طرحی از سوی ایالات متحده برای كنترل نوار غزه پس از جنگ از سوی تشكیلات خودگردان ارایه شده است، طرحی كه ظاهرا تشكیلات تمایل خود را نسبت به آن نشان داده است و همین امر می‌تواند آینده آشتی را به مخاطره اندازد. از سوی دیگر، نقش بازیگری كه میانجیگری را بر عهده می‌گیرد نیز بسیار مهم است. فتح مصر را برای میانجیگری ترجیح می‌دهد، اگرچه اخیرا از آنكارا برای آشتی فلسطین كمك گرفته است. بنابراین نقش تركیه احتمالا محدود به بسترسازی برای مذاكرات بین فتح و حماس خواهد بود و اقدامات بیشتر همت دو طرف و سایر كشورهای عربی را می‌طلبد.

خیز برای جنگی بی‌سرانجام!

در همین حال، خبرها از میدان جنگ در غزه حاكی از آن است كه ارتش اسراییل در حال آماده‌سازی برای جنگی طولانی‌مدت در نوار غزه است و نیروهای خود را به ‌منظور بررسی چگونگی ادامه جنگ‌ آماده می‌كند. وزیر جنگ و برخی از سران ارتش اسراییل قائل بر آن هستند كه نابودی (ادعایی) قابلیت‌های نظامی حماس در غزه حداقل چند ماه دیگر طول خواهد كشید. به گزارش وال استریت ژورنال، روز دوشنبه، ارتش اسراییل مدعی شد كه تركیب نیروی زمینی خود در غزه را تعدیل خواهد كرد و برنامه‌هایی را برای عقب‌نشینی پنج تیپ از نوار غزه در هفته جاری تعریف خواهد كرد. این نشریه به نقل از سخنگوی ارتش اسراییل مدعی شد اكنون ارتش اسراییل بیشتر سعی دارد با تكیه بر نیروهای ویژه و مهندسی- رزمی به زیرساخت‌ها و تونل‌های زیرزمینی حماس در غزه دسترسی یابد و از این طریق مراكز فرماندهی حماس را هدف قرار دهد؛ امری كه ناظران آن را كاری بسیار پیچیده و سخت توصیف می‌كنند.

سازه‌های پر هزینه

در تحلیلی كه رویترز از زبان هفت مشاور امنیتی و نظامی از زیرساخت‌ها و تونل‌های حماس منتشر كرده است، بافت شنی و ماسه‌ای زمین‌های غزه، مصالح به كار رفته در ساخت تونل‌ها و همچنین گستردگی و پیچیدگی طراحی آن از نقاط قوت این سازه‌ها عنوان شده است.

این ویژگی‌ها می‌تواند بازسازی و حتی ساخت تونل‌ها را برای حماس كم‌زمان‌تر كرده و به همین میزان، تخریب و دسترسی آن را برای نیروهای اسراییلی سخت‌تر كند. دانیال هاگاری، سخنگوی ارتش اسراییل نیز در نشست خبری اخیر خود، ضمن تایید سختی و زمانبری تخریب این تونل‌ها، این روند را برای ارتش اسراییل حیاتی توصیف كرد؛ امری كه اگر محقق نشود، شكست سنگینی برای اسراییل در رسیدن به اهداف خود در غزه خواهد بود.