هراس از ظهور رادیكالیسم
در همین راستا، اسامه الشریف، روزنامه‌نگار و مفسر سیاسی به المانیتور گفت: «سطح خشم و ناامیدی در بالاترین سطح خود قرار دارد، بسیاری از مردمان اردن و جهان عرب از امریكا روی برگردانده و این بازیگر را شریك نسل‌كشی در غزه می‌دانند.ایالات متحده سالانه میلیاردها دلار كمك نظامی در اختیار اسراییل قرار داده و از زمان حمله هوایی و زمینی ارتش اسراییل به غزه كه منجر به كشته شدن بیش از 20 هزار مرد، زن و كودك فلسطینی شده، متعهد شده تا میلیاردها دلار دیگر را در اختیار این بازیگر بگذارد.در همین راستا، عامر سبائله، تحلیلگر اردنی با انتشار گزارشی تاكید كرد كه موجی از ناامیدی نسبت به ایالات متحده و غرب بر سر اردن و دیگر كشورهای عرب ایجاد شده، موجی كه شعله‌ور شدن آن می‌تواند مرحله تازه و بالقوه‌ای را علیه غرب ایجاد كرده و به ادعای گروهی زمینه را برای ظهور رادیكالیسم هموار كند. به ادعای این تحلیلگر این احتمال بالاست كه گروهی رادیكال از نفرت، خشم و ناامیدی مردم، به نفع خود بهره‌برداری كنند. سبائله به دوره قبل از جنگ عراق در سال 2003 اشاره كرد، زمانی كه خشم نسبت به ایالات متحده نیز بالا بود، در آن بازه زمانی، لارنس فولی، دیپلمات امریكایی در خارج از خانه خود در امان ترور شد؛ حادثه‌ای كه سبائله هراس دارد، تكرار شود. او گفت: «این خطر وجود دارد كه گروهی از مردم نتوانند بین مردم غربی و دولت‌های غربی تمایز قائل شوند.»
مانور متحد حماس در اردن
همان‌طور كه احساسات ضد غربی در سراسر پادشاهی (اردن) افزایش یافته، محبوبیت حماس و گردان‌های القسام، شاخه نظامی این گروه نیز بیشتر شده است.
24 نوامبر، یك روز پس از آنكه ابوعبیده سخنگوی گردان‌های القسام از اردنی‌ها خواست تا وارد میدان شوند، هزاران اردنی در حمایت از گروه مقاومت، پشت بنر بزرگی كه روی آن نوشته شده بود «مقاومت انتخاب ماست» به خیابان‌ها آمدند. پوسترهای مبارزان ابوعبیده و حماس در میان جمعیت مردان، زنان و كودكان دست به دست می‌شد.ناظران با استناد به این گزاره بر این باورند كه هر گونه بی‌ثباتی در اردن، امریكا و غرب را تحت فشار قرار خواهد داد، بالاخص آنكه اردن یكی از متحدان منطقه‌ای مهمی است كه غرب بدان تكیه می‌كند.
با افزایش محبوبیت حماس، متحد این گروه یعنی جبهه اقدام اسلامی، شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین در اردن نیز توجه‌ها را به خود جلب كرده است. شاخه سیاسی اخوان‌المسلمین تظاهراتی را در دو ماه گذشته سازماندهی كرده است. سبائله گفت كه این بخشی از كارزار اقدام اسلامی برای جلب حمایت پیش از انتخابات آتی است كه قرار است بین جولای و نوامبر برگزار شود.از منظر این تحلیلگر، مساله غزه به جبهه اقدام اسلامی فضا برای بسیج و جذب مردم داده و موجب شده تا این جبهه شعارها و مواضع اعلامی حماس را به عنوان بخشی از پلتفرم خود در اردن تعریف كند.
هراس پادشاهی
در طول دهه 1990، حماس در اردن فعال بود و دفاتری در این كشور داشت. در سال‌های شكل‌گیری این گروه، اردن به حماس پناهگاهی پیشنهاد داد كه بتواند با احزاب مرتبط با اخوان‌المسلمین همكاری نزدیك داشته باشد. با این حال، این دفتر در سال 1999 بسته شد، یعنی زمانی كه ملك عبدالله دوم تحت فشار ایالات متحده، اسراییل و تشكیلات خودگردان فلسطین قرار گرفت تا حماس را مهار كند. به اعتقاد سبائله، فعالیت اخوان‌المسلمین - بزرگ‌ترین حزب مخالف كشور - رهبران اردن را تحت فشار قرار خواهد داد. در طول جنگ اخیر میان اسراییل و حماس، اردن برای آنكه حساب خود را از اسراییل جدا كند به اهرم‌های دیپلماتیك متفاوتی متوسل شد، از جمله فراخواندن سفیر خود از اسراییل و اعلام عدم امضای قرارداد آب در برابر انرژی با این بازیگر. در حال حاضر هم پادشاهی نسبت به حمله اسراییل به كرانه باختری كه می‌تواند میلیون‌ها فلسطینی را مجبور به فرار به اردن یا مصر كند، از رویكردی محتاطانه پیروی می‌كند.
در همین راستا، پارلمان اردن در پاسخ به درخواست‌های مردم مبنی بر لغو معاهده صلح این كشور با اسراییل در سال 1994، توافقی موسوم به معاهده «وادی عربه» و پایان دادن به قرارداد چند میلیارد دلاری گاز اردن با اسراییل كه در سال 1993 به امضا رسید، قاطعانه تاكید كرده كه اردن از اسراییل فاصله بگیرد. بیشر الخساونه، نخست وزیر اردن نیز در اشاره‌ای نادر به معاهده صلح ماه گذشته گفت كه این توافق در حال تبدیل شدن به كاغذی روی قفسه‌ای است كه گرد و غبار روی آن می‌نشیند.او تاكید كرد كه «همه گزینه‌ها روی میز است.» نخست‌وزیر در شرایطی قرار دارد كه می‌گوید، اردن در حال حاضر به دنبال جایگزین‌هایی است كه در صورت لزوم روابطش با تل‌آویو را قطع كند. با این همه، این مقام اذعان داشت كه اردن تنها در صورتی این معاهده را كنار می‌گذارد كه سیاست‌های اسراییل را به عنوان «تهدیدی وجودی برای پادشاهی» ببیند.
شكاف‌هایی كه عریان شد
عامر سبائله، تحلیلگر مدعی است كه دولت اردن باید مراقب باشد كه در فاصله گرفتن از متحدانش بیش از آن چیزی كه می‌جوید، گامی برندارد. او در ادامه خاطرنشان كرد: پادشاهی همچنان به واسطه میلیون‌ها دلار كمك‌های امریكا كه سالانه دریافت می‌كند، به منافع ایالات‌متحده وابسته است و باید با احتیاط حركت كند.در این میان هستند گروهی از ناظران كه مدعی‌اند، هر اندازه اردن بیشتر از مواضعش عقب‌نشینی كند، مخالفانش جلوتر می‌آیند. با این همه منتقدان این ایده، باور متفاوتی دارند و هشدار داده‌اند كه لفاظی‌های رسمی اردن می‌تواند به خشم در خیابان‌ها دامن بزند.از منظر آنها، ممكن است گروهی تصور كنند كه تحریم «محصولات امریكایی و غربی» راه‌حل است، اما گروهی دیگر كه تمایل‌های رادیكالی دارند، از منظری متفاوت ماجرا را رصد كرده و بگویند، تحریم محصولات غرب بی‌نتیجه است و باید امریكا و ارزش‌های غربی هدف قرار بگیرند.رویكرد منتقدان، هراس از ظهور جریان رادیكال را افزایش داده است. موسسه مطالعاتی چتم هاوس با اشاره به نظرسنجی‌های رسمی و غیر رسمی در این باره نوشت كه مردم اردن حامی آرمان فلسطین اكنون رویارویی نظامی را به مذاكرات سیاسی ترجیح می‌دهند، به‌ویژه به دلیل ضعف تشكیلات خودگردان فلسطین. این اندیشكده در ادامه تاكید كرد كه بسیاری از حامیان سابق فتح در اردن اكنون به صفوف حماس پیوسته‌اند كه دیگر تنها یك جنبش نیست.
موضع‌گیری بی‌سابقه
قبایل اردن كه یكی از اركان نظام اجتماعی، سیاسی و امنیتی این كشور قلمداد می‌شوند، از نكبت 1948 تا حد زیادی از فلسطینی‌ها حمایت كرده‌اند. برای مثال، قبل از سال 1967، در دوره اتحاد بین كرانه‌های غربی و شرقی رود اردن، افراد قبایل در نبرد علیه ارتش اسراییل شركت كردند. در جریان حمله اخیر اسراییل به غزه نیز آنچه در گفتمان قبیله‌ای تازه به نظر می‌رسید، حمایت آشكار نه‌تنها از حماس به عنوان یك كل، بلكه از محمد ضیف، یكی از رهبران ارشد حماس به‌طور خاص است.
اردن شاهد این است جنگ اسراییل و حماس می‌تواند هر لحظه از غزه به چندین جبهه از جمله كرانه باختری گسترش یابد. واكنش نامتناسب اسراییل، با حمایت كامل امریكا، به حملات حماس در 7 اكتبر این احتمال را به وجود آورده كه بحران حاكم بین‌المللی شده و چندین طرف در سراسر خاورمیانه درگیر جنگی گسترده شوند. این مهم‌ترین دغدغه دولت اردن است. از همین رو گروهی از تحلیلگران بر این باورند میان اردن و مصر نوعی هماهنگی به وجود آمده؛ دو بازیگر می‌خواهند از احتمال انتقال دسته جمعی غیرنظامیان فلسطینی به سرزمین‌های‌شان جلوگیری كنند، گزاره‌ای كه به ادعای رهبران دو بازیگر امنیت ملی را مخدوش می‌كند.به همین دلیل این واقعیت كه اردن تلاش اسراییل برای جابه‌جایی فلسطینیان را «اعلان جنگ» می‌داند، از زمانی كه این دو بازیگر روابط خود را در سال 1994 عادی كردند، بی‌سابقه است.
لحن سیاست اردن به شدت نسبت به اسراییل تغییر كرده و روابط دوجانبه در سطحی پرتنش قرار دارد. واضح است كه تجاوزات اسراییل علیه فلسطینی‌ها به سرعت به پذیرش گسترده «ایدئولوژی حماس» نه تنها در میان فلسطینی‌ها، بلكه در میان اردنی‌ها و اعراب در سراسر منطقه كمك می‌كند. به ادعای چتم هاوس این امر آینده امنیت اسراییل را به خطر می‌اندازد و ممكن است نقشه سیاسی خاورمیانه را با اتحادهای جدید، ظهور بلوك بریكس، عادی‌سازی روابط عربستان و اسراییل و افزایش حضور ایران در جهان عرب تغییر دهد.
نظرات