یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ (بقره: ۱۸۳)ای کسانی که ایمان آورده‌اید! بر شما روزه واجب شده است، همچنانکه بر کسانی که قبل از شما بوده‌اند، فرض بوده است؛ به این امید که متقی شوید.
هنگامی که به مکانی ناآشنا و دوردست می‌روید، یا به هنگام ملاقات با فردی که احتمال می‌دهید آخرین دیدارتان با وی باشد، با توجه به این احساس که: دیگر چنین فرصتی برایمان فراهم نخواهد شد، تمام تلاش خود را خواهید کرد تا از این لحظات آنگونه که باید، استفاده کنید.
در آستانه‌ی ماه مبارک و تاریخ ساز رمضان قرار داریم. فرصتی طلایی است جهت خودسازی، پیراستن درون از رذایل و آراستنش به فضایل. مبارک اوقاتی است جهت نهادینه کردن صفت انسان ساز تقوی که به فرموده‌ی خداوند مهربان مهرورز بهترین زاد و توشه می‌باشد؛ «تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَىٰ (بقره: ۱۹۷): توشه برگیرید، که بهترین توشه پرهیزکاری است».
از آنجا که این فرصت گرا‌نبها هر سال تنها یکبار برایمان پیش می‌آید و مرگ هم هر لحظه در کمین است، شاید این آخرین رمضانی باشد که در قید حیات هستیم؛ بنابراین نیکو و بجاست که فرصت را غنیمت شمرده و به نحو شایسته‌ای از آن استفاده نماییم. در همین راستا پیشنهادهای ذیل می‌توانند ما را در استفاده‌ی هرچه بیشتر از این ضیافت الهی یاری نمایند.
۱ـ لزوم برنامه ریزی و مدیریت زمان. جهت استفاده‌ی بهینه از هر زمان و موقعیتی، برنامه ریزی و مدیریت زمان ضروری می‌باشد؛ امری که متاسفانه چندان به آن بها داده نمی‌شود. به وفور افرادی را می‌بینیم که از داشتن اوقات اضافه و فراغت به ستوه آمده و به شیوه‌های گوناگون ـ به گفته‌ی خود ـ وقت کشی یا وقت تلفی می‌کنند. اما با کمال تاسف کمتر کسی از مشاهده این اوضاع رنج می‌برد و مانع خودکشی ـ زیرا عمر و زندگی چیزی غیر از و قت نیست ـ این افراد می‌شود. پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ در این رابطه می‌فرماید: «نعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس: الصحة والفراغ» ( به روایت امام بخاری): سلامتی و فراغت دو نعمتی هستند که بسیاری از مردم در (استفاده ازآن‌ها) دچار غبن و زیان می‌شوند. در این ایام مبارک بکوشیم نسبت به وقت خود حریص بوده و آن را بیهوده تلف ننماییم؛ و از کمترین فرصت، بهترین استفاده را ببریم.
۲ ـ از سر شوق و رغبت روزه بگیریم، نه با حالتی از اکراه و بی‌میلی و جهت رفع تکلیف؛ تا بتوانیم مصداق این وعده‌ی الهی شویم که: «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ » (بخاری روایت کرده) کسی که رمضان را با اخلاص و رعایت حدود آن روزه باشد، گناهان گذشته‌اش بخشوده خواهد شد. مشهور است که سلف صالح ما در شش ماه باقیمانده از سال تا رسیدن به رمضان، دعا می‌کردند تا خداوند توفیق روزه گرفتن و استفاده از خیرات و برکات این ماه را به آنان عنایت فرماید.
۳ ـ حریص بودن بر قرائت قرآن، تدبر در آن و تلاش و اهتمام بیش از پیش جهت اجرا و عملی کردن رهنمود‌هایش. کتابی که متأسفانه بنا به عللی از زندگی اکثر مسلمانان حذف شده یا از متن به حاشیه رانده شده است. دکتر شریعتی در این باره به زیبایی می‌گوید:
«این کتاب از آن روزی که به حیله دشمن و به جهل دوست لایش را بستند، لایه‌اش مصرف پیدا کرد و وقتی متنش متروک شد، جلدش رواج یافت و از آن هنگام که این کتاب را ــ که خواندنی نام دارد ــ دیگر نخواندند و برای تقدیس و تبرک و اسباب کشی بکار رفت، از وقتی که دیگر درمان دردهای فکری و روحی و اجتماعی را از او نخواستند، وسیله شفای امراض جسمی چون درد کمر و باد شانه و... شد و چون در بیداری ر‌هایش کردند، بالای سر در خواب گذاشتند وبالاخره، اینکه می‌بینی؛ اکنون در خدمت اموات قرارش داده‌اند و نثار روح ارواح گذشتگانش و ندایش از قبرستان‌های ما به گوش می‌رسد، قرآن! من شرمنده توام اگر از تو آواز مرگی ساخته‌ام که هر وقت در کوچه‌مان آوازت بلند می‌شود همه از هم می‌پرسند «چه کس مرده است؟ چه غفلت بزرگی که می‌پنداریم خدا ترا برای مردگان ما نازل کرده است..»
قرآن! من شرمنده توام اگر ترا از یک نسخه عملی به یک افسانه موزه نشین مبدل کرده‌ام. یکی ذوق می‌کند که ترا بر روی برنج نوشته، یکی ذوق می‌کند که ترا فرش کرده، یکی ذوق می‌کند که ترابا طلا نوشته، یکی به خود می‌بالد که ترا در کوچک‌ترین قطع ممکن منتشر کرده و … آیا واقعا خدا ترا فرستاده تا موزه سازی کنیم؟ قرآن! من شرمنده توام اگر حتی آنان که تو را می‌خوانند و ترا می‌شنوند، آن چنان به پایت می‌نشینند که خلایق به پای موسیقی‌های روزمره می‌نشینند اگر چند آیه از تو را به یک نفس بخوانند مستمعین فریاد می‌زنند.. احسنت …!» گویی مسابقه نفس است …»
قرآن! من شرمنده توام اگر به یک فستیوال مبدل شده‌ای حفظ کردن تو با شماره صفحه، خواندن تو آز آخر به اول، یک ای کاش آنان که ترا حفظ کرده‌اند، حفظ کنی، تا این چنین ترا اسباب مسابقات هوش نکنند. معرفت است یا یک رکورد گیری؟ خوشا به حال هر کسی که دلش رحلی است برای تو آنان که وقتی ترا می‌خوانند چنان حظ می‌کنند، گویی که قرآن همین الان به ایشان نازل شده است. آنچه ما با قرآن کرده‌ایم تنها بخشی از اسلام است که به صلیب جهالت کشیدیم.» (مجموعه آثار، دکتر شریعتی) «علامه اقبال لاهوری نیز که از رفتار بسیاری از مسلمانان نسبت به قرآن گله‌مند بود، این وضعیت را بدین گونه بیان می‌کند:
به بند صوفی و ملا اسیری حیات از حکمت قرآن نگیری
به آیاتش تو را کاری جز این نیست که از یاسین او آسان بمیری
۴ ـ افزایش ذکر همراه با حضور قلب.
بکوشیم از کوچک‌ترین فرصت ممکن در این ماه استفاده کرده و ورد زبانمان ذکری همراه با حضور قلب باشد. به عنوان مثال در صف نانوایی، منتظر ماندن در ترافیک و... همچنین دعاهای ماثور را فراموش ننماییم.
۵ ـ حضور گرم و جدی در نمازهای جماعت و تراویح.
شبهای رمضان را با شب‌نشینی‌های غیر ضروری، مسابقات ورزشی و... از دست ندهیم. در صورت شرکت در مهمانی، نماز جماعت را فراموش نکرده و در صورت امکان محفلمان را با جملاتی از صالحان یا بحثهای مفید دیگر منور گردانیم.
۶ ـ در صورت امکان همسر و فرزندان را با خود به مساجد بردن.
۷ ـ آماده کردن فضایی آرام بخش و معنوی در منزل، با تهیه‌ی برنامه‌ای فردی و خانوادگی مناسب. به عنوان نمونه خواندن دعای افطار و شکر گزاری پس از آن، به صورت دسته جمعی؛ تهیه‌ی مصاحف و رحلهای قرآنی به تعداد اعضای خانواده؛ قرائت یا استماع خانوادگی قرآن، استماع سخنرانیهای دینی و...
۸ـ اهتمام جدی به صله‌ی رحم. پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ می‌فرماید: « مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ باللهِ وَاليَومِ الآخِرِ ... فَلْيَصِلْ رَحِمَهُ (متفق علیه): هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد... باید رابطه‌ی خویشاوندیش را حفظ نماید. « دیدار اقوام، نزدیکان و دوستانی را که رنجانیده‌ایم یا از آنان دل آزرده‌ایم در اولویت قرار دهیم. در همین رابطه باز پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ می‌فرماید:» لیس الوصل بالمکافئ و لکن الوصل الذی اذا قطعت رحمه وصل‌ها: انجام دهنده‌ی صله‌ی رحم و ارتباط آن نیست که ارتباطش مشابه (صله‌ی رحم خویشاوندان) باشد؛ بلکه او کسی است که هر‌گاه این ارتباط قطع شود، آن را برقرار نماید. » (به روایت امام بخاری)
۹ـ احیای لیالی مبارک قدرـ در صورت امکان در مساجد ـ.. از حضرت عایشه ـ رضی الله عن‌ها ـ روایت شده است که: اذا دخل العشر الاواخر من رمضان احیا اللیل و ایقظ اهله و جد و شد مئزره: چون ده روز آخر رمضان فرا می‌رسید، شب زنده داری می‌کرد و خانواده‌اش را بیدار می‌کرد و جدیت نشان می‌داد و کمر [همت را برای عبادت] می‌بست.» (متفق علیه) و باز از ایشان روایت شده است که: کان رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ یجتهد فی رمضان ما لا یجتهد فی غیره و فی العشر الاواخر منه ما لا یجتهد فی غیره: پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ در ماه رمضان بیش از سایر ماه‌ها و در دهه‌ی آخر آن بیش از سایر اوقات رمضان برای [انجام عبادات] می‌کوشید. (به روایت امام مسلم) درباره‌ی فضیلت احیای شبهای قدر می‌فرماید: من قام رمضان ایماناً و احتساباً غفرله ما تقدّم من ذنبه» (متفق علیه) کسی که رمضان را با اخلاص و رعایت حدود آن روزه باشد، گناهان گذشته‌اش بخشوده خواهد شد.
۱۰ـ اختصاص زمانی جهت خلوت و محاسبه‌ی نفس. بسیاری از مردم از خلوت با خود گریزانند و به محض تنها شدن، خود را با رادیو، تلویزیون، موبایل، ماهواره، تلفن و... سرگرم می‌کنند. خلوت با خود و محاسبه‌ی صمیمانه و عمیق نفس مهم‌ترین وسیله‌ی خود‌شناسی و خودسازی می‌باشد.
۱۱ـ دادن افطاری به روزه داران، بخصوص روزه داران فقیر و نیازمند.
۱۲ـ همنشینی با فقرا و اطعام آنان.
۱۳ـ افزایش خیرات، حسنات و صدقات.
۱۴ـ دعا و نیایش بخصوص به هنگام سحر. در این ماه مبارک که یکی از فلسفه‌هایش احساس همدردی با دیگران می‌باشد، دعای خالصانه از درگاه خداوند جبار را برای برچیده شدن بساط ظلم و ستم فراموش نکنیم.
۱۵ـ زود خوابیدن در شب، تا برای بیدار شدن در سحر مشکلی به وجود نیاید. سعی کنیم برنامه‌هایمان را به گونه‌ای تنظیم نماییم که به هنگام سحری به سهولت از خواب برخاسته و با نشاط و شاداب باشیم. بسیار طبیعی است که بیدار ماندن تا پاسی از شب، باعث کسالت و خستگی و خواب آلودگی مفرط به هنگام سحر خواهد شد.
۱۶ـ بلافاصله پس از بیدار شدن در سحر، با خواب آلودگی و حاالت کسالت سحری نخوریم. پس از بیدار شدن از خواب، وضو گرفته و بعد از قیام اللیل یا تلاوت قرآن یا دعا و استغفار در این اوقات مبارک، سحری بخوریم. بلافاصله پس از صرف سحری نخوابیم؛ بهتر است برای ادای نماز جماعت به مسجد رفته یا مقداری قرآن تلاوت کرده یا... و آن وقت بخوابیم.
۱۷ـ از اسراف و تبذیر و پرخوری به شدت پرهیز نماییم.
۱۸ـ مسواک زدن پس از سحری. هر روز پس از سحری مسواک بزنیم و اگر به هر علتی این کار مقدور نشد، در طول روز و با احتیاط، مسواک بزنیم.
۱۹ـ تعجیل در افطار و تأخیر در سحری. ابتدا با غذایی ساده افطار کرده و پس از ادای نماز ـ در صورت امکان در مسجد، یا با جماعت ـ شام بخوریم. بلافاصله پس از بیدار شدن در سحر، با خواب آلودگی و حالت کسالت سحری نخوریم. پس از بیدار شدن از خواب، وضو گرفته و بعد از قیام اللیل یا تلاوت قرآن یا دعا و استغفار در این اوقات مبارک، سحری بخوریم. همچنین بلافاصله پس از صرف سحری نخوابیم؛ بهتر است برای ادای نماز جماعت به مسجد رفته یا مقداری قرآن تلاوت نماییم.
۲۰ـ از خوابیدن بیش از حد در طول روز بپرهیزیم.
۲۱ـ ضوابط و حدود روزه را مراعات نماییم. همزمان با خودداری از خوردن و آشامیدن و مسایل جنسی، چشم و گوش و زبانمان را نیز از امور نامشروع حفظ نماییم. پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ می‌فرماید: من صام رمضان و عرف حدوده و تحفظ مما کان ینبغی ان یتحفظ منه کفر ما قبله: فرد روزه دار باید حدود روزه را بشناسد و آن‌ها را آنگونه که باید، حفظ کرده و مصون بدارد، تا پاک کننده گناهان قبل از رمضان باشد. »( به روایت احمد و بیهقی با سند حسن) و در حدیثی دیگر می‌فرماید: «من لم یدع قول ازور و العمل به فلیس لله حاجة فی ان یدع طعامه و شرابه: کسی که دروغ و اعمال غیر صادقانه را کنار ننهد، خداوند احتیاجی به این ندارد که آن فرد طعام و نوشیدنی‌اش را کنار نهد. » (به روایت امام بخاری)
ضمن تبریک حلول این ماه مبارک امید وارم که در این مدت، با مبارزه‌ی پیگیر و مستمر با نفس و در نتیجه کنترل آن، صفت تقوا را در درونمان نهادینه نماییم؛ صفتی که به گفته‌ی عرفا محبت و مهرورزی اولین رکن آن و خدمت به خلق اولین اثر آن می‌باشد.
نظرات