نگاهی به کتاب اخلاق هوش مصنوعی
چالشها و فرصتهای هوش مصنوعی
رضا دستجردی
«اخلاق هوش مصنوعی: اصول، چالشها و فرصتها» نوشته لوچیانو فلوریدی فیلسوف برجسته ایتالیایی-بریتانیایی، بنیانگذار «فلسفه اطلاعات» و از تاثیرگذارترین مفسران انقلاب دیجیتال در سال ۲۰۲۳ ازسوی انتشارات دانشگاه آکسفورد منتشر و به تازگی توسط علیرضا ثقهالاسلامی به فارسی ترجمه شده است. این اثر که به تازگی به همت نشر کرگدن به بازار کتاب آمده، نه تنها به بررسی مبانی اخلاقی هوش مصنوعی میپردازد، بلکه رویکردی سیاستگذارانه نیز برای توسعه و استقرار سیستمهای هوشمند ارایه میدهد. طرح کتاب فلوریدی از نگارش صرف متنی فنی درخصوص الگوریتمهای هوش مصنوعی، همچنین مجموعه هشدارهای اخلاقی کلیشهای فراتر رفته، تحلیلی منسجم از عاملیت و هوش در دنیای دیجیتال ارایه میدهد که پیامدهای عمیقی برای جامعه، محیطزیست و سیاستگذاری در پی دارد. لوچیانو فلوریدی از معتبرترین چهرههای فلسفه معاصر است و پژوهشهایش عمدتا بر اخلاق دیجیتال، اخلاق هوش مصنوعی، فلسفه اطلاعات و فلسفه تکنولوژی متمرکز است. علیرضا ثقهالاسلامی، مترجم اثر، در یادداشت ابتدایی کتاب، به اهمیت اثر پرداخته، آن را اثری فلسفی و تحلیلی ارزشمند در حوزه اخلاق هوش مصنوعی و سیاستگذاری معرفی میکند. به باور وی، به دلیل اندوختههای فلسفی فلوریدی، کتاب از رویکرد استدلالی منسجمی برخوردار است و نه تنها برای محققان اخلاق (به ویژه اخلاق کاربردی) مفید است، بلکه برای مهندسان، مدیران، حقوقدانان و سیاستگذاران مرتبط با سیستمهای هوشمند نیز پیشنهاد میشود. نیز توضیح میدهد که کتاب حاضر متفاوت از دیگر آثار اخیر در اخلاق هوش مصنوعی است، چراکه نه تنها چالشها را بررسی میکند، بلکه رویکرد سیاستگذارانهای برای توسعه هوش مصنوعی مفید برای جامعه ارایه میدهد. پیشگفتار فلوریدی با توصیف انقلاب دیجیتال آغاز میشود که در آن، زندگی بدون تکنولوژیهای دیجیتال - از آموزش و تجارت تا سرگرمی و بهداشت - غیرقابل تصور است. فلوریدی این انقلاب را فصل جدیدی در تاریخ بشر میداند که مشابه اختراع چرخ، الفبا یا ماشین بخار است. به باور وی، ما آخرین نسلی هستیم که واقعیت آنالوگ و آفلاین را تجربه کردهایم و نسلهای آینده هرگز آن را نخواهند شناخت. فلوریدی ضمن اشاره به عدم قطعیتهای این تحول دیجیتال که شگفتانگیز اما نگرانکننده است، نقلقولی از وینستون چرچیل میآورد: «ما ساختمانهای خود را شکل میدهیم، سپس آنها ما را شکل میدهند. » به باور وی، در مراحل اولیه ساخت واقعیت دیجیتال، فرصت داریم آن را به نفع بشریت و محیطزیست شکل دهیم. کتاب بخشی از پروژه بزرگتر فلوریدی درباره دگرگونیهای عاملیت در انقلاب دیجیتال است. او هوش مصنوعی را بهمثابه «عاملیت مصنوعی» میبیند که گونهای تفکیک میان عاملیت (توانایی تعامل موفق با جهان) و هوش است. در چهارگانه «اصول فلسفه اطلاعات»، این کتاب بین جلد اول و دوم قرار میگیرد. جلد اول، اطلاعات را به عنوان دادههای معنادار و صادق تعریف میکند؛ جلد دوم اخلاق موجودات اطلاعاتی (اینفورگها) در سپهر اطلاعاتی (اینفوسفر) را بررسی میکند؛ جلد سوم بر منطق مفهومی تمرکز دارد. نهایتا کتاب حاضر، با تاکید بر طراحی مفهومی، پلی به سیاست اطلاعات میسازد. فلوریدی به نقد تصورات اشتباه فلسفی نیز میپردازد. به باور وی، معرفتشناسی باید از بازنمایی به آفرینش منتقل شود؛ اخلاق بر رابطه تمرکز کند؛ متافیزیک بر روابط؛ منطق بر محدودیتها؛ هوش مصنوعی بر مهندسی عاملیت بدون نیاز به هوش بیولوژیک و سیاست بر روابط اجتماعی. کتاب دو بخش اصلی دارد؛ بخش اول «شناخت هوش مصنوعی» نام دارد و سه فصل اول را شامل میشود: ۱- گذشته: ظهور هوش مصنوعی، ۲- حال: هوش مصنوعی به عنوان شکل جدیدی از عاملیت نه هوش، ۳- آینده: توسعه قابل پیشبینی هوش مصنوعی. فلوریدی کتابهای کلاسیک مانند راسل و نورویگ را برای مقدمه فنی توصیه میکند. بخش دوم با عنوان «ارزیابی هوش مصنوعی» نظری است و پیامدهای اخلاقی این تفکیک را بررسی میکند. فصل ۴ چارچوبی یکپارچه از اصول اخلاقی برای هوش مصنوعی ارایه میدهد؛ فصل ۵ با عنوان «از اصول تا شیوهها: مخاطرات غیراخلاقی بودن» خطرات تضعیف این اصول را بحث میکند؛ فصل ۶ با عنوان «اخلاق نرم و حکمرانی هوش مصنوعی» رابطه اصول اخلاقی و هنجارهای حقوقی را تحلیل کرده و «اخلاق نرم» را به عنوان اخلاق پس از انطباق تعریف میکند. فصل ۷ با عنوان «ترسیم اخلاق الگوریتمها» چالشهای اخلاقی توسعه هوش مصنوعی؛ فصل ۸ با عنوان «شیوههای بد؛ سوءاستفاده از هوش مصنوعی برای شرارت اجتماعی» استفادههای شرورانه و نهایتا فصل ۹ با عنوان «شیوههای خوب؛ استفاده مناسب از هوش مصنوعی در خدمت خیر اجتماعی» شیوههای خیرخواهانه را پوشش میدهد. فصول پایانی به هوش مصنوعی برای خیر اجتماعی اختصاص دارد: فصل ۱۰ عنوان «چگونه یک جامعه هوش مصنوعی خوب ایجاد کنیم؛ برخی توصیهها» عنوان دارد. فصل ۱۱ با عنوان «گامبی؛ تاثیر هوش مصنوعی بر تغییرات اقلیمی» تاثیرات زیستمحیطی هوش مصنوعی و نقش آن در مبارزه با تغییرات اقلیمی؛ فصل ۱۲ با عنوان «هوش مصنوعی و اهداف توسعه پایدار سازمان ملل» استفاده از هوش مصنوعی برای حمایت از ۱۷ هدف توسعه پایدار سازمان ملل و فصل ۱۳ با نتیجهگیری پایان مییابد.
«اخلاق هوش مصنوعی – اصول، چالشها و فرصتها» در ۴۶۴ صفحه به همت انتشارات کرگدن منتشر شده است.
نظرات