آیاتی چند درباره‌ی احسان:

1-إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ (نحل: 90)

2- إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِينَ (اعراف: 56)

3- وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ (آل عمران: 134 )

4- وَاصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ ( هود: 115)

5- هَلْ جَزَاءُ الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ (رحمن: 60)

6- إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ (نحل: 128 )

7- لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنَى وَزِيَادَةٌ (یونس: 26)

فرموده‌ی رسول گرامی اسلام -صلی الله علیه وسلم-

1- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ كَتَبَ الإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ.

2- إِنَّ اللَّهَ كَتَبَ الإِحْسَانَ عَلَى كُلِّ شَىْءٍ فَإِذَا قَتَلْتُمْ فَأَحْسِنُوا الْقِتْلَةَ وَإِذَا ذَبَحْتُمْ فَأَحْسِنُوا الذَّبْحَ، خداوند احسان را برای همه چیز قرار داده پس موقعی که (حیوان یا کسی) را می‌کشید یا ذبح می کنید احسان را در مورد آن بکار گیرید.

آفرینش همه چیز درست و به نیکویی انجام گرفته است.

 • الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ (سجده‌: 7) (خداوند متعال) آن ذاتی است که همه چیز را احسن خلق کرده است.

 • وَصَوَّرَكُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَكُمْ (تغابن: 3)؛ تصویر و شکل کرد به بهتر شکلی(صورتی)

پس باید نسبت به همه چیز و همه کس احسان و نیکوئی داشته باشیم چون فرموده رب العالمین است؛

وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ(قصص: 77): احسان و نیکوئی کن در حق دیگران همانطوریکه خداوند بر تو احسان و نیکوئی فرمود.

آیا شرم نمی‌کنید از خدائی که شما را به بهترین وجه و شکل آفرید و همه چیز را از روی نیکی و احسان بشما انعام فرموده است اما شما او را به خوبی و نیکی عبادت نمی‌کنید در حالیکه بهترین کتاب (قرآن) را برای شما نازل کرد؟

احسان و نیکوکاری ابعادی گوناگون دارد که عبارتند از:

1- احسان در عبادت و اطاعت از فرامین خداوند در حدیث حضرت جبرئیل -علیه الصلوة والسلام- که از آن حضرت سؤال می‌کند که احسان چیست؟ فرمود:

الإِحْسَانُ أَنْ تَعْبُدَ اللَّهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ (متفق علیه)

خداوند را چنان عبادت کن که گویا او را می‌بینی، اگر او را نمی‌بینی او تو را می‌بیند.

2- احسان به والدین: وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا (إسراء: 23)

قبولی عبادت خداوند در گرو احسان به پدر و مادر بویژه بهنگام نیاز و سالخوردگی است.

شخصی پیش رسول خدا (ص) آمدند آمادگی برای هجرت و جهاد داشته تا با حضرتشان بیعت کنند؛ ضمناً عدم خوشحالی و رضایت والدینش را در این مورد اظهار داشته که آن حضرت(ص) فرمودند: برو اول پدر و مادرت را خوشحال کن.

3- احسان به فرزندان به‌ ویژه‌ فرزندان دختر که بهترین احسان در حق آنها تربیت صحیح و سالم آنها در امور دین و دنیا می‌باشد.

4- احسان در احوالپرسی و سلام دادن: قرآن می‌فرماید: وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا (نساء: 86)

5- احسان در مجادله و مناقشه(بحث و جدال): ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ( نحل: 125) 

بهنگام مجادله و گفتگو باید احسان و نیکوکاری را نسبت به همدیگر رعایت کرد.

6- رعایت احسان در سخن گفتن با بندگان: قُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ (اسراء: 53) بگو به بندگانم زیباترین سخن را بگویند. و نیز خداوند فرموده است: وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا (بقره‌: 83)

با مردم بخوبی صحبت کن؛ یعنی سخن شیوا، لطیف و نرم و استفاده از کلماتی که شخص را سبک بال نماید. نیکو ترین سخن بدنبال لطیف ترین و شریف ترین کلمات می‌آید.

حضرت زهرا(رض) صحابی بود بادیه‌نشین و تند اخلاق و خشن که دیگر اصحاب زیاد دوروبر او نمی‌رفتند اما روزی حضرت رسول(ص) از پشت سرش او را محکم در آغوش گرفت، زاهر با تندی تمام گفت کیستی؟رهایم کن؟ آن حضرت(ص) دستهایش را رها کرد؛ چون برگشت آن حضرت (ص) را در برابر خویش دید؛ آنگاه گفت هرگز به آن اندازه که بدنم با بدن آن حضرت(ص) تماس داشته است خوشحال نشده‌ام. بعد مرا به بازار برد و فرمود چه کسی این برده را می‌خرد؟ زاهر گفت: بازار خرید من، کساد است. 

آنگاه آن حضرت (ص) فرمود: «ولكنك عند الله عز وجل ربيح»؛ اما تو نزد الله با ارزش و گرانقدر هستی. (ترمذی)

7- احسان در همسرداری و ازدواج و خوشرفتاری در همه‌امور بخصوص در کارهای منزل طبق آیه زیر:

وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ (نساء: 19)؛ بخوبی با زنانتان معاشرت کنید. آن حضرت (ص) در حجةالوداع فرمود: واتقوا الله في النساء، وصیت می‌کنم شما را که در رفتار با همسرانتان نیک باشید.

8- احسان در تعیین مسکن و منزل حتی الامکان در نزدیکی مساجد باشد.

9- احسان در جدائی و طلاق: «الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ» (بقره: 229) طلاق دو بار است (طلاق رجعی) پس نگهدارید(زنانتان را) بخوبی یا آزادشان کنید(طلاق) به احسان

10- احسان در شنوائی و شنیدن: «فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ» (زمر: 17-18) مژده بده به بندگانم که سخنان را می‌شنوند و از بهترین آن پیروی می‌کنند.

11- احسان در تحصیل علم و دانش: بخوان تا بهترین باشی و از خدا بخواه که علم مفید و مؤثر نصیبت گرداند چون رسول الله(ص) دعا فرمودند:

اللهمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ قَلْبٍ لا يَخْشَعُ، وَنَفْسٍ لا تَشْبَعُ، وَعِلْمٍ لا يَنْفَعُ، وَدَعْوَةٍ لا يُسْتَجَابُ لَهَا (نسائی)

خداوندا از قلبی که در آن خشوع نباشد و از نفسی که‌ سیر نشود و علمی که نفع نداشته باشد و از دعائی که قبول نشود به‌تو پناه می‌برم.

12- احسان در حق حیوانات: 

الف- تأمین مواد خوراکی آنان مانند علوفه و غیره.

 ب- رعایت احسان در هنگام ذبح و کشتار طوریکه بهنگام ذبح در اثر کندی ابزار مربوطه مانند کارد مورد اذیت و آزار قرار نگیرد.

 ج-عدم زدن به صورت حیوانات 

13- احسان در کار و شغل و حرفه: کسب آموزشهای لازم و ساخت ادوات و ابزار مورد نیاز جامعه جهت رفع نیاز دیگران و استفاده صحیح آن در شرایط لازم و به موقع. (توصیه می‌شود داستان حضرت یوسف علیه السلام را مطالعه کنید. به‌ ویژه‌ زمان قحطی در سرزمین مصر و چگونگی برخورد با حوادث غیرمترقبه)

14- احسان با یتیمان: وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ (نساء: 152) یکی از وظایف سرپرستان ایتام مواظبت و مراقبت از اموال یتیمان و تربیت صحیح آنها تا زمانی که به رشد برسند می‌باشد و آن حضرت (ص) درباره‌ی سرپرستان ایتام چنین فرموده است: قال رسول الله(ص): «أَنَا وَكَافلُ اليَتِيمِ في الجَنَّةِ هَكَذا». من با سرپرستان یتیمان -مانند انگشت سبابه و وسط- در بهشت بهم نزدیکیم. (با دو انگشت دست اشاره فرمودند) 

15- احسان در جنگ و جهاد: در جبهه‌های جنگ علیه کفر باید احسان بکار گرفته شود مانند عدم تخریب اماکن مذهبی و مساجد، مزارع و نخیلات و باغها، نکشتن زنان و کودکان و سالخوردگان. 

16- احسان در قتل کفار حربی در جنگ علیه اسلام که خروج کرده‌اند؛ طبق این آیه عمل شود: فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْنَاقِ (انفال: 12)- عدم مثله کردن و قطع دست و پا و دیگر اعضاء.

17- دفع بدی‌ها با اعمال نیک و احسان:

وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ (فصلت: 34) نیکی و بدی با هم برابر نیستند، بدیها را بوسیله‌ی اعمال نیک دفع نمائید.

چنانچه هر فردی احسان را در جامعه و زندگی خویش برابر قرآن و سنت احیا نموده و آن را همیشه مد نظر داشته باشد نه خود و نه دیگران دچار مشکل می‌شوند؛ بلکه جامعه انسانی در همه‌ی امور دینی و دنیوی احساس آرامش و امنیت خواهد داشت.