کتابی درباره‌ی نسل جدید نواندیشان دینی
برخی از منتقدان روشنفکران دینی معتقدند پروژه‌ی روشنفکری دینی به بن‌بست رسیده است. این ادّعایی تازه نیست. انتشارات کویر در سی و یکمین نمایشگاه کتاب، حدیث نواندیشان دینی اثری از سیّدهادی طباطبایی را منتشر کرده است که به آرای برخی از نواندیشان دینی میپردازد.
کتاب «حدیث نواندیشان دینی» با عنوان فرعی «یک نسل پس از عبدالکریم سروش» متکفّل بحث از آراء سه تن از متأخّرینِ جریان روشنفکری دینی است:
فصل اوّل به ابوالقاسم فنایی پرداخته است. فنایی از جمله افرادی است که دو مؤلّفه‌ی اخلاق و معنویت را در عرصه‌ی دینداری برجسته ساخته است. وی با طرح ایده‌ی تقدّم اخلاق بر دین‌شناسی، همچنین با طرح ایده‌ی معنویت قدسی کوشیده است تا فهمی از دینداری ارائه کند که هم معقول است و هم مقبول. فنایی نشان داده است که اگر به زیور اخلاق مزیّن نیستی و گام در وادی دین نهاده‌ای، ثمرات مبارکی را به ارمغان نخواهی آورد. نویسنده در این بخش کوشیده است تا اقوال و آرائی را نشان دهد که سویه‌هایی غیر اخلاقی دارند و به دین منتسب شده‌اند و در مقابل، آراء فنایی را در تقابل با آن رویکردها برجسته سازد. فنایی علاوه بر مباحث اخلاقی و معنویت قدسی، به فلسفه‌ی فقه نیز توجّه کرده است. وی در خصوص اوقات شرعی، ارتداد، ربای بانکی نظرات متفاوتی از قرائت رسمی را برگزیده که در این کتاب به آنها نیز اشاره شده است.
فصل دوّم کتاب، به آرای آرش نراقی اختصاص دارد. بنیان اصلی اندیشه‌ی نراقی، بر اساس سنّت‌گرایی انتقادی است. وی منظومه‌ای را در نظر دارد که بر اساس آن، هم می‌توان به داشته‌های گذشتگان از دینداری تکیه داد و هم می‌توان فرآورده‌ای غنی برای امروزیان به ارمغان آورد. وی بر اساس این بنای فکری، به بحث‌های معاد جسمانی، وحی، حقوق بشر، مدنیّت، کسوفِ خداوند، اخلاقِ خشونت، همجنس‌گرایی و ... پرداخته است. آرش نراقی نشان داده است که می‌توان در این جهانِ سرعت‌زده، همچنان بر مؤلّفه‌های دینی اهتمام ورزید و از داشته‌های خود پای پس نکشید، امّا در عین حال، دستاوردهای دنیای معاصر را نیز به دیده‌ی عنایت نگریست.
فصل سوّم کتاب، به آرا سروش دباغ اختصاص دارد. دباغ نیز کوشیده است تا در قامت یک نواندیش دینی، به سؤالات و پرسش‌ها و خرده‌گیری‌ها بر دین و دینداری پاسخ گوید. وی بارها به دفاع از جریان نواندیشی دینی پرداخته است و کوشیده تا از زوایای مختلف این مفهوم پرده بردارد و آن را مفهوم و مقبول کند. دباغ نیز بر آن است تا از آموزه‌های دینی در دنیای معاصر غبار زدایی کند. وی بحث‌های مبسوطی را در خصوص عرفان مدرن طرح کرده است. وی همچنین به موضوع تفسیر قرآن وارده شده و می‌کوشد تا فهمی معقول از آیات قرآنی را برای بشر امروزی به ارمغان آورد. رویکرد وی در تفسیر قرآن، غالباً سویه‌ای اگزیستانس و وجودی دارد. دباغ همچنین با برگرفتن آموزه‌های ویتگنشتاین، بر آن است که رویکرد ذات‌گرایانه از دین را مورد انتقاد قرار دهد. سروش دباغ رویکردی اخلاقی از دین را برجسته دیده است و برخی از احکام فقهی را نیز به ترازوی اخلاقی می‌سنجد. به عنوان نمونه، وی مباحث حجاب، ارتداد و ازدواج‌های عرفی را از سویه‌ای اخلاقی مورد بحث قرار می‌دهد. فیلم و رمان نیز یکی دیگر از دغدغه‌های این نواندیش دینی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است.
نویسنده کوشیده است تا سویه‌ای روایت‌گونه را در شرح آرای این سه متفکّر برگزیند. همچنین در پایان هر فصل، نشان داده شده است که آرای این متفکّران به چه کارِ امروزِ ما می‌آید. کتاب حدیث نواندیشان دینی را سیّد هادی طباطبایی در ٤٤٨ صفحه به رشته‌ی تحریر در آورده است.
نظرات