(أَلا إِنَّ أَوْلِيَاء اللّهِ لاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُ )
ئەھا بزانن بەڕاستی وەلیەکانی خوا نەترسیان لەسەرە سەبارەت بەداھاتوو کەتوشی زەرەرێک بێن یا ن سوودێکیان لە دەست دەرچێ، وە نەخەمی ڕابوردووش دەخۆن کەتوشی زەرەرەیێک ھاتبن و شوێنەواری بۆئێستا مابێت یان ن سوودێکیان لەدەست دەرچوبێت کە شوێنەواری بۆ ئێستا مابێت، لە ئارامشی کامڵدان بێ ترس و بێ خەم.
أَوْلِيَاء: لە (ولی)ەوەیە، (واو لام یائ)، لە ئەسڵدا ئەمەیە کە دوو یا چەند شت لە پاڵ یەکدابن بە جۆرێک کە فاسیلە نەکەوێتە بەینیان، مەسەلەن: پەنجەکانی ئینسان کە بە شوێنی یەکدان و لەپاڵی یەکدان ئەم حاڵەتەیان کە ھیچ شێک نیە لە بەینیاندا پێی دەڵێن(ولی) یا (موالاە) یا (توالی) یا (ولاء)، کەواتە پەیوەندییان بەھێزە بەیەکەوە ھەر کاتێک بیانەوێ دەشچەسپێن بەیەکەوە، نزیکن لەیەکەوە...
کەوابوو (ولی) مەعنای بەرقەراربونی پەیوەندی لەبەینی دوو شتدا پەیدا کردووە، جا ھەر دوو شتێک کە پەیوەندیە کی نزیک و بەھێزیان بەیەکەوە ببێت پێیان دەڵێن(ولی) یەکتر، مەسەلەن: باوک و ڕۆڵە ئەم وەلی ئەوەو ئەویش وەلی ئەمە کە پەیوەندی باوک و ڕۆڵەیی لەبینیاندایە، ئاغاو بەردە کە لە کۆندا ھەبوون ھەر کام وەلی ئەویتر بووەو مەولای ئەویتریش بووە، ھەر کەسێک فەرمانڕەوا بێت بۆ ھەر کەسێک یا فریادڕەس بێت بۆ ھەر کەسێک ئەم دووانە وەلی یەکترن کە ئاوا پەیوەندییەک ھەیە لەبینیاندا، بەڵام موئمینینی ڕاستی پەیوەندییان تەنھا لەگەڵ خوادایە بەم مەعنایە، یەعنی تەنھا ئەو دەناسن بە ڕەحمان و ڕەحیم ومالیک، وە عیبادەتیان تەنھا بۆ ئەوەو ئیستیعانەتیان تەنھا لەئەوە، یەعنی تەنھا خوا دەناسن بەعینوانی کەسێک کە بتوانێت سوودێک بگەیەنێت یان زەرەرێک لادات، تەنھا ئەو دەناسن وەک کەسێک کە دەسەڵاتی لەدەستدا بێت، تەنھا ئومێدیان بە ئەوەو تەنھا ترسیان لە ئەوە، تەنھا لە بەرامبەری ئەوەوە مافی بڕیاردان لە خۆیان دادەڕنن و گوێڕایەڵیی بێ چون و چرا لە ئەو دەکەن، وە تەنھا داوای کۆمەک لەئەو دەکەن، ئا ئەم پەیوەندیە لەبەینی ھەر کەسێک و خوادا بوو خوا وەلی ئەوەو ئەویش وەلی خوایە، ئا ئەمە مەعنای (ولی) یە کە جەمعە کەشی (أَوْلِيَاء)ە، نەک بەو جۆرە کە ئەمڕۆ زۆربەی موسوڵمانان وا تێگەشتون کاتێک ناوی (وەلی) و (ئەولیا) دەبرێت زوو یەکێکیان دێتە پێشچاو بەقیافەیەکی دیاریکراوو بە بەرگێکی دیاریکراو و لە تائیفەیەکی دیاریکراو و لە بەرنامەیەکی دیاریکراودا، کەسانێک دیتە پێشچاویان کە ئەولیا ئەوانەن، نا، وا قەرارە ھەرکەس موئمین بێت دەبێ وەلی بێت، ھەرکەس وەلی نەبێت لەدەستی دەرچووە، ھەر کەس ئا ئەم پەیوەندیەی نەبێت لەگەڵ خوادا زەرەری کردووە، ھەر کەس وەلی نەبێت نەقس ھەیە لە ئیمان وتەقوایدا دەفەرموێ ئەوانەی کە ئاوا پەیوەندیەکی توندوتۆڵ لەبەینی ئەوان و خوادا ھەیە نە ترسیان لەسەرە سەبارەت بە داھاتوو وە نە خەمی ڕابوردوو دەخۆن، چ ترسێکیان سەبارەت بە داھاتوو دەبێت کە ئاوا پەیوەندیەکی بەھێزیان ھەیە لەگەڵ خوادا، خوا مژدەی ئەمانەی داونەتێ:
یەکەم: سەرفەرازی و عیززەت و دڵئارامی لە دنیادا.
دووەم: نیعمەتی ئەبەدی لە لەحزەی مەرگ بەولاوە.
سێیەم: ڕەزامەندیی خوا کە لەگشتی گەورەترە.
کەسێک کە ئا ئەو بەڵێنەی پێدراوە وە دڵئارامە ئەو پەیوەندیە توندوتۆڵە لەبەینی ئەوو خوادا بەرقەرارە چ ترسێکی ھەیە سەبارەت بە داھاتوو! ترسی ھەیە چی لەدەست دەرچێ؟! ئایا ترسی ھەیە سەرفرازی لە دەست دەرچێ؟! ئارامشی لە دەست دەرچێ لە دنیادا؟! نیعمەتی ئەبەدی لەدەست دەرچێ؟! ڕەزامەندیی خوای لەدەست دەرچێ؟! یان ئایا ترسی ھەیە تووشی زەرەری زیللەت و نائارامی ببێت؟! تووشی عەزاب یان تووشی غەزەبی خوا ببێت؟! نە، ترسی لەسەر نیە، ترس داگیری نەکردووە سەبارەت بە داھاتوو. وە سەبارەت بە ڕابوردووش خەمی نیە، کاتێک ئینسان خەم لەڕابوردوو دەخوات کە تووشی زەرەرێک ھاتبێت و شۆێنەواری مابێتەوە بۆ ئێستا، یان سوودێکی لەدەست دەرچوبێ کە شوێنەواری مابێتەوە بۆ ئێستا، ئەم ئەگەر زەرەرێکیشی توشھاتبێت یا سوودێکی لەدەست دەرچوبێ خوا بۆی قەرەبوو کردووە بەجۆرێک شوێنەواری ئەوە نەمابێت، ئیتر خەمی چییە؟!
جا ئێستا خۆی تەفسیری دەکات ئەولیا کێن: دیار دیەکە دوولایەنەیە، لەلایەن خواو لە لایەن عەبدەوە، خوا ڕەحمان و ڕەحیمە، عەبدیش دەبێت بەم شێوەیە بیناسێ و ئومێدی پێی ببێ، خوا (مالک یوم الدین)ە ، عەبد دەبێ بەم شێوەیە بیناسێ و ھەست بە بەپرسیاێتی بکات لە بەرامبەریەوەو ترسی لێی ببێ، ئەو بەدەسەڵاتدار بزانێت و تەنھا لەبەرامبەر ئەوەوە سەر دانەوێنێت، ئەو ئامیر و حاکمەو دەبێت گوێڕایەڵیی تەنھا لەئەو بکاو تەنھا لەبەرامبەر ئەوەوە بەندەیی قبوڵکات، ئەو موعینە دەبێ داوای کۆمەک ھەر لەئەو بکات.
ئیستا وەلیی ئینسان بۆ خوا ڕۆشن دەکاتەوە:
( الَّذِينَ آمَنُواْ وَكَانُواْ يَتَّقُون)
دەفەرموێ: لە ئینساندا ئەولیای اللە ئەوانەن کە ئیمانیان ھێناو خویانیان پاراست کەلیمەی إیمان:وەک لە پێشەوە بەیانمان کرد لە(أَمن)ەوەیە، یەعنی نەمانی ترس وئارامگرتن، لە پێشدا ترس و دڵەھوڕەیەک بوبێت لە دوای ئەوە حاڵەتێک بێتە پێشەوە کە ئینسان ئارام بگرێت، کەسێک کە جاھیلیە، کەنوری ھیدایەتی خوا ڕێنومایی ناکات ھەم دڵی ڕۆشن نەبووەتەوە بەنوری ھیدایەت وە ھەم بەرپێی ڕۆشن نیە کە چۆن حەرەکەت بکات لە ژیاندا، ئەمەھەر ھەنگاوێک کە دەینێت لە ژیانیدا لە دڵەھڕەدا دەینێت چونکە نازانێت ئەم ڕێگا چۆنەو نازانێت ئەم ھەنگاوەی بە مل چیدا دەنێت، چونکە وەک وتمان کاتێک بەشەر بەرنامەی دانا لەسەر ھەوەس و ئارەزو دایدەنێت، وە حەرەکەتکردنیش بەو ڕێگەدا سەرەنجامی ترسناکە. کاتێکیش عەقیدە لەلایەن خواوە نیشان نەدرێت ئینسان گومڕا دەبێت وە حاڵەتی حاڵەتێکی دڵەھوڕەو نائارامییە، وەختێکیش نوری ھیدایەتی نیشاندرا، ڕێگای بۆ ڕۆشن کرایەوە، ھەم عەقیدەی سەحیحی نیشاندرا وەھەم نیزامی ژیانی سەحیحی نیشاندرا، ھەم لەڕوی عیلمی یەوەو ھەم لە ڕوی عەمەلی یەوە ئارامش پەیدا دەکات.
کەواتە کاتێک موئمین دەبێت کە بەرنامەی خوا بناسێت وە بەتەواوی وجودیەوە تەسلیمی ببێت، ئیتر ئارام دەگرێت و ئەو دڵەھوڕەی قۆناغی جاھیلیەت نامێنێت.
(الَّذِينَ آمَنُواْ) ئەوانەی کە بەرنامەی خوایان ناسی، کیتابی خوایان ناسی و تەسلیمی بوون، ھەر ئەوەنیە ئیددعای ئیمان بکەن بەڵکو دەبێت ئەنجامی عەمەلیی دەرکەوێت، دەبێت تەواوی ڕەفتارو کرداری ژیانی نیشانەی ئەو تەعەھودو تەسلیمە قەلبیە بێت.
(وَكَانُواْ يَتَّقُون)وە لەژیانیاندا خۆیانیان دەپاراست ، خۆیانیان دەپاراست لەھەرچی کە خوا ئیجازەی نەداوە، لەھەرچی کە خوا مەنعی کردووە، ئەنجامەکەشی دەبێتە ئەمە کەخۆیان لە زیللەت و عەزابی ئەبەدی و غەزەبی خوا بپارێزن، یەعنی لەبواری عەمەلدا موافیقی ئەو ناسین و تەسلیمە قەلبیە بوون کە ھەیانە، موافیقی ئیمان بوون، ئەنجامی ئیمان دەبێتە تەقوا. ئەمە پەیوەندیی ئینسان لەگەڵ خوادا، ئەمە کە ئینسان موئمین بێت و موتتەقی ئەمە بەشی ئینسانە لە گەڵ خوادا لە ویلایەتدا. ئینسان کەوەلی خوایە ئاوایە. با بزانین خوا دەبێتە وەلیی ئینسان پەیوەندیە کە لەو لایەنەوە چۆنە:
(لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ)
مژدەیان بۆ ھەیە، خەبەرێکی خۆشیان بۆ ھەیە کە گەشیان کاتەوە.
بشری: لە کەلیمەی(بشرة)ە وەیە، یەعنی پێست کە گەش دەبێتەوە وەختێک مژدە دەدرێ بە ئینسان.
ھەم لەژیانی دنیادا مژدەیان بۆھەیە، ئەو ژیانی دنیایە کە غەیرە موئمین کردبویان بە تەنھا ھەدەفی خۆیان، ھەدەفی تەواوی عومریان بۆ کەسبی ئەوەبوو، بەڵام کاتێک کە خەریکبو دانیشن لەسایەیداو ئیستیفادەی لێبکەن(أتاها أمرنا لیلاَ أو نهاراَ فجعلناها حصیداَ کأن لم تغن بالأمس)فەرمانی لە ناو بردنی لەلایەن ئێمەوە ھات شەو یان ڕۆژ، وامان لێکرد وەک کشتزارێک کە درەو کرابێت، وەک ئەمە دوێنێ ھەر لێرە نەبووە، ئەوە حەیاتی دونیایە کە مایەی نائارامی و قەلەقە بۆ ئەھلی دنیا، بەڵام ئیمانداران لێرەش(بشری)یان ھەیە، کەسێک ئاوا پەیوەندی بەھێز بێت لەگەڵ خوادا چی لەرزەی پێ دەخات لە دنیادا؟ ئایا خەبەری ئەمە لەرزەی پێدەخات کە پێی بڵێن وازبێنە لەم بەرنامە خەریکن پیلان دەگێڕن بتکوژن؟ یان لە وەڵامی ئەم خەبەرەدا دەپرسێت: کەی دەمکوژن؟ لەو لەحزەدا کە خوا دیاریکردووە کە بمکوژن یا پێش لەوە یا لەدوای ئەوە؟
خۆ ئەگەر وتیان پێش لەوە یا دوای ئەوە وەڵامی ئەمەیە: غەڵەتتان کرد بەرنامە ئاوا نیە، وەئەگەر وتیشیان لەو لەحزەدا کە خوا دیاریی کردووە، دیارە وەڵامی ئەمەیە: جا ئیتر چ ترسێکی ھەیە! خۆ من لەو لەحزەدا ھەر دەڕۆم، ئیتر بۆچی خۆم بپارێزم!یان ئایا ئەم خەبەرانە لەرزەی پێ دەخات کە بڵێن ئەگەر دەست لەم بەرنامەت نەکێشیتەوە ڕزقەکەت دەبڕن، موچەکەت دەبڕن، کاسبیەکەت لەناو دەچێت، ماڵەکەت موسادەرە دەکەن، لەمەشدا وەڵامی ئەمەیە: کامەم دەبڕن؟ ئەوەی وا خوا لەبەرنامەیدا بڕیاریداوە بۆ من بێت حەتمەن ھی منە، دەی ئەوە دەبڕن یان غەیری ئەوە؟ ئەگەر وتیان ئەوەی بۆتۆ بڕیار دراوە لەلایەن خواوە، دەڵێت غەڵەتتان کرد ئەوە کە ھی منە ھی منەو ھیچ کەس ناتوانێت بیبڕێت.
چی ئەم ئینسانە دڵگران و غەمگین دەکات لەدنیادا؟ ئایا لەدەستچوونی مەقام، سەروەت، ژن و منداڵ، کەیف و خۆشی و ئەم جۆرە شتانە دڵگران و غەمگینی دەکات؟ خۆ ئەمانە ھیچکامیان بایەخیان نیە بۆ ئەم، یەک لەحزە پەیوەندی لەگەڵ خوادا بەئەندازەی ملیۆنەھای وەک ئەمانە بایەخی ھەیە بۆ ئەم موئمینە. چی لەدەست دەرچووە کەسێک کە ئیمان و تەقوای ببێت؟ کەسێک کە خوای ببێت چی لەدەست دەرچووە؟! ھەروەھا کەسێک خوای نەبێ چی ھەیە؟( لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَياةِ الدُّنْيَا وَفِي الآخِرَةِ)وە لەئەو ژیانەکەی تریشدا کە لەدواییدا دێت ھەر مژدەیان بۆ ھەیە، نیعمەتی ئەبەدی لە لەحزەی مەرگ بەولاوە، بەتایبەت کاتێک دەچنە بەھەشتەوە، وە لەوانەش ھەموو گەورەتر ڕەزامەندیی خوا(وَرِضوانٌ مِنَ اللهِ أَکبَر)..
لە سورەتی(فصلت)یشدا لە ئایەتی سی بەولاوە دەفەرموێت(إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ )بەڕاستی ئەوانە وا وتیان خاوەنی ئێمە اللە یە، مورەبیمان، موسلیحمان، مالیکمان، فەرماندەمان ، کۆمەک کونەندەمان، خاوەنمان بەتەواوی مەعناوە اللە یە، جا موستەقیم لەسەر ئەمە وستان، بەتەواوی وجودەوە ئامادەبون ھەر لەسەر ئەمە بچن و چوون، ئەوانە یەک لەدوای یەک ھەم لە دنیاو ھەم لە قیامەتدا مەلائیکە دێن بۆلایان کە نەترسیان لەسەرە سەبارەت بەداھاتوو وە نەخەفەتی ڕابوردوو دەخۆن، زیاد لەمەش مژدەیان پێ دەدەن دەڵێن:( نَحْنُ أَوْلِيَاؤُكُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ )دەڵێن ئێمە ئەولیای ئێوەین، پەیوەندی ھەیە لەنێوان ئێمەو ئێوەدا، پەیوەندی ئەوە کە ھەمیشە ئیستیغفارو دوعای خێرتان بۆدەکەین، ھەر وەک ئێوە ئێمەتان خۆش دەوێ ئێمەش ئەولیای ئێوەین لە حەیاتی دونیاو لە ئاخیرەتدا، لە ئاخیرەتیشدا ئەو پەیوەندیە پارێزراوە لەبەینی ئێمەو ئێوەدا، بەپێچەوانەی پەیوەندی نێوان گومڕاھان کە لەڕۆژی قیامەتدا دەگۆڕێت و دەبێتە کینەو دوژمنایەتی.
(وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَشْتَهِي أَنفُسُكُمْ وَلَكُمْ فِيهَا مَا تَدَّعُونَ نُزُلاً مِّنْ غَفُورٍ رَّحِيمٍ )
وە بۆتان ھەیە ھەرچیەک کە گیانی ئێوە ئارەزووی بکات لەبەھەشتدا، ئارەزووی ئینسانیش بێ پایانە، ھەرچی کەداوای بکەن ئامادەیەو دێتە بەردەستان، سفرەیەکەو ئامادە کراوە، میوانداریی پێ دەکرێت لە ئێوە لەلایەن(غَفُورٍ رَّحِيمٍ )ەوە، ئینسان کاتێک بەڕاستیی ببێتە موئمین و موتتەقی- خوا موەفەقمان بکات بگەینە ئەو دەرەجە- ھەر لە دنیادا مەلائیکە لەگەڵیاندا پەیوەندیی جۆراو جۆر پەیدا دەکەن بەپێی لاوازیی و قوەتی ئەو پەیوەندیە کە ھەیەتی لەگەڵ خوادا، کەسانێک کە لە دەرەجەی خوارەوە بن مەلائیکە کاتێک مژدەیان پێ دەدەن دەنگە کەیان نابیستن، یان ھەست ناکەن کە مەلائیکە ھاتووە بەڵام ئاساری مژدەھێنانەکە دەکەوێتە دڵیان، مەسەلەن لەناکاو لە حاڵەتێکدا کە ئینسانی غەیرە موئمین پەلی لێ ھەڵەدەبێت و دنیای لێدێتە یەک دەبینیت ئینسانی موئمین لەپڕ لەو حاڵەتەدا گەش دەبێتەوە، ئەوە ئەسەرە مژدەی مەلائیکەیە، بەڵام ئەگەر ئیمانەکەی زۆر بەرزبێت مژدەکە ڕۆشنترەو باشتر ھەستی پێدەکات وەک لە غەزوەی بەدرا ئەو چەند ھەزار مەلائیکە ھاتنە کۆمەکی ئیمانداران.
ناوی کتێب: تەفسیری سورەتی یونس
بۆچوونه‌کان