این عالم وارسته، در سال۱۲۶۶شمسی در روستای سویناس منطقهی گورک مهاباد در خانوادهی اهل علم و دیانت متولّد شد. وی تحصیلات ابتدایی علوم دینی را در نزد مرحوم پدرش در روستای قلغهتپهی مهاباد آغاز نموده است. وی پس از گذشت چند سال، جهت ادامهی تحصیل به روستای قلعهی رسول سیت بوکان عزیمت نموده و در خدمت داییایش خلیفه ملاّ حسن، ادامهی تحصیل داد. وی همچنین سالهای متوالی در خدمت عالمان و اساتید متبحّر تلمّذ نموده است که میتوان به ملاّ شیخ احمد امام و مدّرس روستای شیخال مهاباد، ملاّ طه مدرّس و امام روستای حاج علیکند مهاباد، ملاّ خضر گورمری امام و مدرّس روستای گورعمر، ملاّ سیّد عبدالله معروف به سیّد عبدالله گچکه (کوچک) مدرّس و امام روستای سنجاق مهاباد، ملاّ عبدالله برهانی مشهور به مدرّس مطلق امام و مدرّس مسجد رستمبیگ مهاباد، شیخ محمّد شمسالدّینی فرزند شیخ یوسف شمسالدّین برهانی-رحمهالله- مدرّس مدرسهی علوم دینی روستای خانقاه بوکان اشاره نمود و سرانجام در خدمت ملاّ سعید سیلهکهیی امام و مدرّس روستای لاچین مهاباد به تحصیلات علوم عالی اسلامی پرداخته و تا اینکه بطور کامل با علوم عقلی و نقلی آشنایی پیدا کرده و پس از مصاحبه و مذاکرهی بسیار، بر استادش ملا سعید، محرز شد که وی، شخصی عالم، متبحّر، مؤمن و متدّین به دین اسلام است و به دریافت اجازهی تدریس و افتا در مسائل گوناگون علوم اسلامی نائل و مشرّف شده است.
وی با جدّیت، عشق و علاقهی وافر به مقام تبلیغ و تدریس که همواره وظیفهی پیامبران عظام- علیهمالسلام- بوده پرداخت و در طول عمر پربرکت خویش در این راه، از هیچ تلاشی کوتاهی و دریغ ننموده است. وی در کسوت امام جماعت و مدرس علوم دینی در روستاهای روستاهای اشنوزنگ، رکاوه، اندیزه، جلدیان و سیلوهی بربنهی پیرانشهر، شهر نالوس اشنویه و روستای سنگان اشنویه، وظیفهی تدریس و افتاء را بعهده گرفته و دهها طللبه و محصّل علوم دینی و عاشقان راه الله -جلّ جلاله- از علم، معرفت و حکمت وی، مستفید و مستفیض شدهاند.
باری، مؤلّف در مدّت ۶۳ سال عمر گرانبهایش، علاوه بر تدریس علوم عالیهی اسلامی و پاسخگویی به افتای مسلمانان، از کتابت و تألیف کتابها و رسالهها و حاشیههای متعدّد، دریغ نورزیده است و کتابهای زیر را به زبان عربی، به نگارش درآورده است.
١- کتاب «لبّ الکلام» علم کلام و عقائد منظومه همراه بامنه (یعنی حاشیه و شرح مؤلّف بر پارهای از آن).
٢- کتاب «شمائل النّبوی» در سیرهی حضرت رسول اکرم –صلیالله علیه وآله وسلم- منظومه همراه با منه.
٣- کتاب «التّجوید» در قواعد تجوید قرآن، منظومه همراه با منه.
٤ - رسالهی «وفق» در علم وفـق و اسرار غیبانی.
۵- «جامع المسائل» جـواب چندین مسئلهی فقـهی، اشعار و مسائل گونهگون.
۶- کتاب «البهیّه» در علم منطق منظومه همراه با منه.
۷- کتاب «کبری فی المنطق» در علم منطق.
۸ – «مناسک حج» به زبان فارسی.
۹- حاشیهی مدوّنه بر کتاب تصریف ملاّ علی شیخانی.
۱۰- حاشیهی مدوّنه بر حاشیهی قزلجی تصریف ملاّ علی شیخانی.
۱۱- حاشیهی مدوّنه بر کتاب گلنبوی آداب.
۱۲- حـاشـیهی مـدوّنـه بـر «معـفوّات فـقه» تـألـیف عـلاّمـه مـلاّ خـلـیل سـعرتـی.
۱۳- نگارش حواشی متفرّقه بر کتابهای مختلف که در زیر آنها «اژ» یا «ابنالواژی» نوشته شده است.
سرانجام، مؤلّف در ساعت ۵ و 10 دقیقهی بامداد روز شنبه اول ماه محرّم الحرام سال۱۳۷۰ ه.ق، مطابق با سال ۱۳۲۹ ه.ش در روستای سنگان شهرستان اشنویه به رحمت ایزدی پیوست. آرامگاه آن مرحوم در گورستان معروف به فقه شال سنگان واقع در ۵/۳ کیلومتری غرب شهرستان اشنویه واقع است. شاعر معروف و نامدار اشنویه مرحوم میرزا محمدامین بلدی(امین بلدی) دربارهی تاریخ درگذشت استاد واژی چنین نوشته است:
عالمی بـوده ملاّ سیّد حسن پاکدین و پاکقلب و پاکتن
سال مرگش کن به خورشیدی حساب قصر جنّت سید حسن کرده وطن
توضیح اینکه: مصرع آخر به حساب ابجد ۱۳۲۹ که سال وفات مؤلّف است.
همچنین در این رابطه، ملاّ جرجیس (جدریس) لیطانی رفیق، همدم و همنشین همیشگی استاد واژی، چنین سروده است.
ههزار و سێسهد لهگهڵ بیست و نۆ وهفاتی فهرموو عه للامهی شنۆ
هزار و سیصت و بیست و نه، علامهی اشنویه درگذشت
و این چند بیت نیز درباب تاریخ وفات مؤلّف مجموعة الرّسائل از فرزندش، ملاّ سیّدمحمّد باقی واژی - رحمه الله-نیز مؤید وفات ایشان در همین تاریخ است:
قد مات عـنّا فاضل الـزّمانِی وهـو محمّد حسن البرهانی
فی ساعة خمس مع العشرین دقیـقة فـاحفظه یا أخینا
من یوم سبت واحد المحرّم واغفر له بفضلک المنتظم
فی سنة الف مع المِئِینَ وهی ثلاث ومع السّبعینَ
نظرات