بیرو ڕا

فەیلەسووفی یوونانی سوقرات بە بنیاتنەری فەلسەفەی ئەخلاق دادەنرێت، یەکەم کەس بووە توێژینەوەی لەسەر مرۆڤ و ڕەفتارەکانی کردووە و پێی وابووە کە لە سروشتی مرۆڤایەتیدا ڕەگەزە پێویستەکانی مەزهەبی ئەخلاقی دەدۆزرێتەوە و پێویستی بە وردبینی و دەسەڵاتی باڵا نییە، باوەڕی بە بوونی عەقڵێکی خودایی هەبووە کە جیهان ئاراستە دەکات بۆ ئامانجێکی دیاریکراو، ئەویش بەدیهاتنی خێر و چاکە و پلەی کەماڵە. پێی وابووە کە قانوونی دادپەروەر لە عەقڵێکەوە دەردەچێ کە هاوتەریبە لەگەڵ سروشتی ڕاستەقینە، ئەمەش ئەو یاسایانەن کە خواوەند لە دڵی مرۆڤەکاندا وێنای کردوون و بە یاسای سروشتی ناسراون، نوسراو و دەستکری مرۆڤەکان نین.

پێشتر وا بیرم دەکردەوە هەموو ئامانجی ژیان گەڕانە بەدوای دڵخۆشبوونه‌. هەمووانیش دەیانوت ڕێگای دڵخۆشبوون سەرکەوتنە، بۆیە بۆ کاری نموونەیی گەڕام، بۆ باشترین خۆشەویست، باشترین ئەپاڕتمان. بەڵام لەجیاتی ئەوەی هەست بکەم پێیان گەشتووم، هەستم بە دڵەڕاوکێ و نائارامی دەکرد. هەر خۆشم وانه‌بووم، به‌ڵكوو هاوڕێکانیشم بەدەست ئەمەوە دەیانناڵاند.

دەرئەنجام بڕیارم دا بچم بۆ خوێندنی باڵای دەروونناسی ئەرێنی بۆ فێربوونی زیاتر لەسەر ئەوەی چی وا لە خەڵک دەکا دڵخۆش بن. ئەوەی لەوێ دۆزیمەوە ژیانی گۆڕیم. زانیارییەکە نیشانی دا کە هەوڵدان بۆ دڵخۆشبوون وا لەخەڵک دەکا دڵخۆش نەبن. ئەوەشی سەرسامی کردم ئەمە بوو: ڕێژەی خۆکوشتن لە بەرزبوونەوەدایە لە هەموو جیهاندا و بەم دواییە لە ئەمریکا گەیشتۆتە زۆرترینی ئەم ٣٠ ساڵە.

پێكه‌وه‌ژیان ده‌ره‌نجامێكه بۆ هۆكارێك، هۆكاری پێكه‌وه‌ ژیان بریتییه‌ له‌بوونی فره‌یی و جیاوازی له‌: «ڕه‌نگ، نه‌ژاد، زمان، زێد، ئایین و فه‌رهه‌نگ و..هتد».

خوای گه‌وره‌ له‌باره‌ی زانستی ئه‌و جیاوازییه‌وه‌ ده‌فه‌رموێ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» (حوجوڕات/١٣) واته‌ بۆ ئه‌وه‌ی یه‌كتری بناسن و هاوكاری یه‌كتر بكه‌ن و پێكه‌وه‌ بژین، نه‌ك یه‌كتر نه‌ناسن و دووبه‌ره‌كی و دوژمنایه‌تی یه‌كتر بكه‌ن.

ئه‌وه‌ پرسیارێكی بنه‌ڕه‌تییه‌ كه له‌ به‌ درێژایی زه‌مان، بیری مرۆڤایه‌تی به‌خۆوه‌ سه‌رقاڵ كردووه‌. وه‌ڵامی جۆراوجۆر به‌‌و پرسیاره‌ دراوه‌ته‌وه‌؛ ئه‌و وه‌ڵامانه‌ به‌ شێوه‌گه‌لێ جۆراوجۆر بۆ سه‌رده‌می ده‌سپێكی ئێمه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، واته‌ وه‌ڵام بۆ هۆكاره‌كانی به‌دیهاتنی مرۆڤ و هه‌وڵ و ته‌قه‌لای ماندوونه‌ناسانه‌ی مرۆڤ بۆ باشتركردنی دۆخی ژیانی.

فه‌یله‌سووفه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی له‌ مانای ژیان بگه‌ن، زۆر قووڵ بوونه‌ته‌وه‌ و هه‌وڵی ڕژدیان له‌سه‌ر داوه‌، به‌ شێوه‌یه‌كه‌ ته‌نانه‌ت بووه‌ به‌ ناونیشانیان. بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر له‌ دانیشتنێكدا بڵێن، ئه‌و كه‌سه‌ له‌ فه‌لسه‌فه‌ ده‌خه‌وێنێ، یه‌كه‌م پرسیار كه‌ لێی ده‌كه‌ن ده‌ڵێن: مانای ژیان چییه‌؟ ڕاستییه‌كه‌ی فه‌یله‌سووفه‌كان ئاماده‌ نین وه‌ڵامێكی كورت و ڕوونی ئه‌و پرسیاره‌ بده‌نه‌وه‌، له‌ كاتێكدا ئایین به‌ ڕاشكاوی و ڕوونی وه‌ڵامی داوه‌ته‌وه‌.